Shkatërrimi i Halifatit përmes idesë së nacionalizmit

Nëse i hedhim një shikim botës islame do të hasim një numër të shteteve nacionale (kombëtare). Edhe vetë termi "shtete nacionale" aludon në konflikt me Islamin. Sepse Islami para së gjithash ka luftuar edhe kundër nacionalizmit, dhe në mënyrë shumë të ashpër e gjykon dhe ndalon çdo tendencë nacionaliste dhe çdo formë të vetëdijes nacionale.

Shteti nacional, megjithatë, mund të ekzistojë vetëm në bazë të një vetëdije të këtillë nacionale, andaj së këndejmi pyetja e ekzistimit apo jo të secilit shtet nacional është që këtë vetëdije ta krijojë dhe ta mbajë te njerëzit. Me këtë, megjithatë, vihet në konflikt me Islamin. Sepse Islami nuk njeh lidhje mes njerëzve pos asaj e cila bazohet në akiden islame (bindja themelore). Çdo lidhje tjetër jashtë kësaj e refuzon kategorikisht. Madje, në disa raste, nuk i merr parasysh as lidhjet fisnore. Kështu p.sh. në kohën e Pejgamberit s.a.v.s., gjatë kohës së betejave mes muslimanëve dhe fisit Kurejsh, ka ndodhur që në një betejë të ndodhen përballë njëri-tjetrit babai me të birin, xhaxhai me djalin e vëllait, vëllai përballë vëllait. Muslimani vëllain sipas fesë e ka preferuar edhe para vëllait të lindur, dhe nuk ka nguruar që kundër vëllait të lindur të niset edhe në luftë.

Përgjithësisht, i vetmi Islami ia ka dalë t'i zhdukë lidhjet primitive fisnore dhe nacionaliste, si dhe të vendosë lidhje mes njerëzve të bazuar në logjikë, e cila nuk do të varet se në cilin fis apo nacionalitet njeriu "rastësisht" është lindur. Fakti se bota islame sot paraqet një mozaik të pa qartë të shteteve nacionale, flet për papajtueshmëri ndërmjet realitetit momental dhe Islamit. Kush e pranon në heshtje ekzistimin e shteteve nacionale në botën islame, ai me të pranon edhe mosekzistimin e Islamit në ato shtete. Sepse kategorikisht e përjashtojnë njëra-tjetrën pa pasur mundësi për kompromis.

Nëse përseri e hedhim shikimin në botën islame, do të konstatojmë se ekzistojnë dallime të qarta ndërmjet shteteve evropiane dhe atyre islame, nga aspekti i rrjedhës së kufijve ndërshtetëror. Shtetet evropiane kanë kufij të pabarabartë, natyror. Kështu p.sh. kufiri ndërmjet Francës dhe Spanjës shtrihet nëpër Pirineje. Ai mes Italisë dhe vendeve fqinje shtrihet përgjatë Alpeve. Kufiri Rumun kah Bullgaria gjendet në Danub etj.. Kundruall kësaj, shtetet e botës islame kanë forma gjeometrike. Kështu Jordania për shkak të tërheqjes së vizave të drejta të kufirit përbëhet gati vetëm prej vizave dhe këndeve. Kufiri mes Egjiptit, Libisë dhe Sudanit përbën këndin e drejtë. Kufiri i Algjerisë kah Nigjeria, përveç një pjese të vogël është vizë e drejtë, etj.. Ky sipas rregullit është një fenomen i cili haset vetëm në botën islame. As në kontinentin amerikan diçka e ngjashme nuk ekziston (përjashtim bën vetëm kufiri mes SHBA dhe Kanadasë në disa vende). Në Amerikën Jugore kufijt janë plotësisht natyralë, përbëhen nga lumenjt ose nga vargmalet. Vetë konstatimi se kufijt e shteteve nacionale në botën islame ndjekin princip gjeometrik, nuk na shpie shumë larg. Para së gjithash imponohet pyetja, përse kjo është kështu dhe përse mu shtetet islame janë goditur me këtë "parregullësi"?

Rrethana se Islami me sukses ka luftuar kundër përkatësisë fisnore dhe nacionalizmit, nuk do të thotë se ato nuk mund të rishfaqen. Sepse aty bëhej fjalë për fenomenin të cilin e drejtojnë instinktet, dhe të cilit i mungon baza racionale. Mu kjo nacionalizmin nga çdo aspekt e bën posaçërisht të rrezikshëm. Evropa atë formë të rrezikut e ka shijuar në formë në nacionalsocializmit (nacizmit). Duhen mjtete minimale që të ndizet një ndjenjë e tillë nacionaliste, që e bën nacionalizmin mjet të preferuar politik. Vërtetë, mjaftojnë edhe parullat më të thjeshta, që te njeriu, duke filluar nga individi më i thjesht e deri te intelektuali më i madh, të mbillet ndjenja nacionaliste. Edhe te muslimanët ky rrezik është gjithnjë e më i pranishëm. Dhe kështu nacionalizmi qysh moti ka gjetur influencë në botën islame, si dhe ka përforcuar atje gjendjen momentale të shtetformimit nacional.

Prania e vetëdijes nacionale në shtetet islame nuk mundet, pra, t'i përshkruhet mossuksesit islam, por përkundrazi, mosekzistimit të vetëdijes së drejtë islame te muslimanët. Te shumica është e pranishme një përzierje e ideve islame dhe joislame. Kështu do të hasim musliman i cili me bindje të fortë deklarohet si musliman, dhe njëkohësisht bartë në vete ide nacionaliste. Derisa nga njëra anë e mbron idetë e vëllazërimit islam, ai njëkohësisht deklarohet edhe si pjestar i nacionalitetit arab apo turk. Pra, tek ai ekzistojnë idetë të cilat përjashtohen ndërmjet veti, mirëpo, ai këtë kontradiktë nuk e njeh. Me fjalë tjera, nacionalizmi forcohet aq sa dobësohet kuptimi i drejtë i Islamit. Dhe anasjelltas, nëse vetëdija islame është në rregull, nuk ekziston mundësia e zhvillimit të nacionalizmit.

Muslimanëve nacionalizmi u ka kushtuar me ekzistencën e tyre. Është mbjellur në ta si farë e huaj, dhe pasi që nuk kanë arritur ta dallojnë që në rrënjë, është degëzuar dhe ua ka ngulfatur hapsirën e tyre. Fara është e huaj sepse Evropa është vendi i lindjes së nacionalizmit mes muslimanëve. Lëvizjet nacionaliste dhe grupet ilegale në shtetin Osman janë formuar dhe forcuar me ndikimin e Evropës. Nacionalistët muslimanë gjatë shkollimit në Evropë kanë marrë arsimim perëndimor dhe më së shumti janë ndikuar nga idetë perëndimore. Kështu p.sh. studentët sirijanë dhe ata që kanë mbaruar universitetin, më 1911, në Pariz e formojnë "Lidhjen e arabëve të rinjë". Apsolventët e universiteteve evropiane gjatë kthimit në atdhe me vete bartin idetë nacionaliste me të cilat ishin pajisur gjatë studimeve. Përveç kësaj, evropianët i patën trajnuar oficerët e armatës islame në shtetin Osman, ose madje edhe në Evropë, duke i vënë në kontakt me tendencat nacionaliste. Që nacionalizmi në Halifat është vepër kolonialiste evropiane, vërteton fakti se Kongresi i parë nacional arab është mbajtur në Pariz më 1913. Mirëpo, nuk është nxitur vetëm nacionalizmi arab, por edhe ai turk. Këtë e konfirmon formimi dhe veprimi i lëvizjes së "Turqve të rinjë".

Për dallim nga muslimanët, jomuslimanët e kanë njohur dhe shfrytëzuar potencialin shkatërrues të nacionalizmit, i cili në Halifat ka vepruar nga brenda. Kjo ka qenë arma më e fortë kundër Islamit, qysh nga përpjekjet e para për shkatërrimin e Islamit, dhe vetëm përmes tij, është arritur të ndërpritet praktikimi i Islamit si sistem jete. Para tij të gjitha orvatjet ushtarake dhe misionare kanë dështuar, dhe janë treguar të padënja për Islamin. Ideja e luftërave të kryqëzatave si modeli mesjetar u pat braktisur. Në vend që muslimanët të detyrohen ta braktisin plotësisht Islamin dhe ta zëvendësojnë me një fe tjetër, u përqafua ideja e përpjekjes që muslimanëve tu helmohet Islami me ide të jashtme - fillon lufta e kryqëzatave me anë të ideve. Situata aktuale në botën islame vërteton se sa ka patur kjo sukses. Ideja e nacionalizmit ka shpjerë deri në atë masë sa që Halifati, i cili ka ekzistuar gati 15 shekuj, të shkatërrohet dhe coptohet, në të cilat muslimanët edhe sot i presin duart e tyre.

Duke patur këtë parasysh fuqisë kolonialiste - Britanisë së Madhe i shkon për dore që t'i përfitojë disa muslimanë arab për idetë e veta nacionaliste, si Sherif Husejni nga Mekka, përgjegjës për Hixhaz, si dhe dy bijt e tij Abdullahu dhe Fejsali. Ata është dashur të nisin kryengritjen arabe kundër turqve, përkatësisht, kundër Osmanlijve, të cilët në Luftën e Parë Botërore patën luftuar në anën e Gjermanisë. Sherif Husejni nuk bënte pjesë aq shumë në ata intelektualë në të cilët Britanezët përpiqeshin të bëjnë ndikim, sa që ka qenë udhëheqës me ndikim në mesin e arabëve, i cili ishte në gjendje të nis kryengritje të armatosur. Në fillim të luftës Sherif Husejni ishte në anën e shtetit osman, mirëpo, Britanezt këtë së shpejti duhej ta ndryshojnë. Dhe derisa Gjermanët u jepnin premtim turqve se do tu ndihmonin për kthimin e provincave të humbura, po aq Britanezët u premtonin arabëve për vendosjen e shtetit të pastër arab.

Më 1915, për këtë qëllim fillon këmbimi i letrave ndërmjet Sherif Husejnit dhe Komesarit të lartë britanik Henry McMahon. Në këtë të ashtuquajtur korespodencë Husejn - Henry McMahon britanezët përpiqën që arabëve t'ua afrojnë idenë për shtetin arab. Përveç kësaj, i ngritin në të ashtu quajturën Kryengritje arabe përmes emisarit special britanik agjentit të fsheht Thomas E. Lawrenc, i cili pohonte se i përfaqëson interesat e tyre. Lawrenci shprehimisht u kishte sugjeruar për atë kryengritje. Kolonialistët britanez, natyrisht, nuk i kishin zbardhur planet e tyre mbi shkatërrimin dhe ndarjen e Halifatit, por e kishin mbështetur idenë e "halifatit arab" ndër arab. Kjo do të thotë se dikush si Sherif Husejni, i cili kishte bashkëpunuar me britanezët, nuk e ka patur ndërmend suprimimin e Halifatit, si formë të vetme të mundshme të shtetit në Islam. Në rastin e tij as nuk ka të bëj me kryengritje kundër Islamit. Përkundrazi, ai besonte se po punon në emër të Islamit dhe për interesa të tij, që të rivendos Halifatin në baza të drejta. I verbuar me nacionalizëm, sundimin e turqve, përkatësisht osmanlijve, të cilët tashmë me shekuj i emëronin halifët dhe e mbanin këtë post, i shihte si pushtet i huaj të cilin duhej hequr. Qëndrimi i tij ishte se Halifatin duhej ta drejtonin muslimanët arab. Kjo do të thotë se ideja e Halifatit në atë kohë ende ishte e gjallë. Madje, edhe dikush sikurse Sherif Husejni nuk ka njohur ndonjë formë tjetër shtetërore për muslimanët përveç asaj të Halifatit, i cila në atë kohë ishte e dobët, por ende në jetë. Andaj, në shkrsat e tij drejtuar McMahonit, i cili i përfaqësonte interesat e qeverisë britaneze, edhe më tutje e përdorte fjalën "Halifat". Në shkresën e 14 korrikut 1915, në pikën e parë nga 6 pikat e theksuara aty, kërkon që Anglia ta pranojë shpalljen e "halifatit arab islam". Pra, Sherif Husejni këtu nuk bën fjalë për shtet arab, por në mënyrë eksplicite për Halifat. Qëllimin e kishte të ruhet Halifati, andaj thirret në halifët e vjetër: "Ne muslimanët duam t'i ndjekim hapat e komandantit, besnikut Omer ibnul-Hattabit dhe të halifëve të tjerë të cilët e kanë ndjekur", shkruante Sherif Husejni më 05 nëntor 1915.

Pasi që Kemal Ataturku e suprimon Halifatin më 1924, Sherif Husejni shpallet madje halif i të gjithë muslimanëve, mirëpo pa ndonjë sukses të madh. Si përgjigje në shkresën e Husejnit, McMahoni në shkresën e tij të datës 30 gusht 1915, i premton "njohjen e Halifatit arab sapo ai të shpallet". Përveç kësaj, në shkresën e tij edhe njëherë decidivisht e vën theksin në kombin arab, për ta lidhur idenë e Halifatit me idenë e nacionalizmit arab. Kështu ai shkruan: "Edhe njëherë deklarojmë, se qeveria e Hirësisë së tij ka përshëndetur marrjen e sërishme të Halifatit nga ana e arabëve të racës së pastër". Sherif Husejni dhe ithtarët e tij këto fjalë i pranuan me shumë kënaqësi.

Rrethana që Sherif Husejni në shkresat e tij drejtuar McMahonit ka folur për Halifatin, nuk e ndryshon faktin që kërkesat e tij nga aspekti islamiko juridik duhet hudhur. Halifati deri në atë kohë ende ka ekzistuar. Së këndejmi veprimi i tij mund të vlerësohet si kryengritje kundër Halifatit dhe halifit, të cilit muslimanët, qofshin arabë apo turq, kanë qenë të obliguar për dëgjueshmëri. "Kush e tërheq dorën e tij nga dëgjueshmëria, ai në Ditën e ringjalljes do ta takojë Allahun, pa patur falje-ndjesë", thekson një hadith i transmetuar nga Pejgamberi s.a.v.s.. Në një tjetër hadith thuhet: "Kush te Emiri (udhëheqësi) i vet vëren diçka që nuk i pëlqen, le të durojë. Sepse kush ndahet nga bashkësia vetëm për një pëllëmbë dhe vdes, ai vdes me vdekje të xhahilijjetit". Kështu që veprimi i Sherif Husejnit nga çdo aspekt ka qenë joislam dhe i gabueshëm. Përveç kësaj, vjen edhe te lidhja e Halifatit me nacionalizmin arab, për të cilin në Islam nuk ka kurrfarë mbështetje, do të thotë, prejardhja arabe nuk është kusht për tu bërë halif. Islami nuk lejon të synohet edhe një Halifat, ndonjë halifat arab, pranë këtij ekzistues. Në një hadith thuhet: "Nëse vjen deri te zgjedhja e dy halifëve, atëherë mbytne atë të dytin prej tyre (i cili është paraqitur i fundit)". Pra, nuk ekziston kurrfar arsyetimi për veprimin e Sherif Husejnit.

Në vitet e fundit të Halifatit njohja e Islamit te muslimanët ka qenë në nivel aq të ultë, sa që nuk kanë qenë gjendje të bëjnë dallim në mes të asaj që ua urdhëron Islami dhe të asaj që ua ndalon. Së këndejmi, shkresat e Sherif Husejnit nuk përmbajnë vetëm idenë e paqartë, megjithatë prezente të Halifatit, por edhe idenë e një mbretërie arabe, për të cilën në korespodencën me McMahonin shpesh ishte fjala. Për sa kohë që Halifati është kërkesë islame, po aq kohë mbretëria arabe është tendencë e pastër nacionaliste arabe. Mbretëria arabe mund të jetë vetëm tokë e arabëve, e cila i përjashton muslimanët tjerë. Sherif Husejni kërkesën e tij e arsyeton nga aspekti i pastër nacionalist: "Mbarë kombi arab pa përjashtim në vitet e kaluara ka vendosur ta plotësojë lirinë e tij, përkatësisht, të merr timonin e udhëheqjes vet, në duart e veta, si teorikisht ashtu edhe praktikisht", shkruan në shkresën tashmë të cituar të 14 korrikut. Te ai, si dhe te të tjerët, është forcuar mendimi, se arabët si komb duhet të kenë të drejtë në shtetin e tyre arab të cilin do ta qeverisin vet. Islami më nuk shikohej si kusht, por vetëm përkatësia e "racës" arabe.

Në shkresën më datë 05 nëntor, Sherif Husejni shkruan: "... dhe nuk ka dallim ndërmjet arabit musliman dhe arabit të krishter: të dy janë pasardhës të një stërgjyshi". Muslimanët turq, nga ana tjetër shikoheshin si okupatorë prej të cilëve duhej çliruar, qëndrim ky të cilin ua kishin përhapur Britanezët. McMahomi në shkresën e tij të datës 24 tetor 1915, flet për "çlirimin e arabëve nga zgjedha turke, e cila kaq vite kishte rënduar mbi ta".

Sherif Husejni ishte i verbër për të kuptuar qëllimet e vërteta të Britanisë Madhe, lodër e së cilës ishte. I lajkatuar nga ana e Britanezëve, veten e shihte si negociator të barabartë. Britania e Madhe, megjithatë, prej fillimit nuk ka patur ndërmend t'i realizojë planet e tij. Ndërsa ai besonte se ishte në pozitë që t'i caktojë kufijt e mbretërisë e cila i dridhej para syve. Kufiri verior duhej të shkonte përgjatë shkallës 37 të gjerësisë gjeografike në drejtimin Mersin, Adana, Mardin, Birijik, Urfa, Midiat, Jezirat (Ibn Umar), Amaria e deri te kufiri persian. Në Lindje shteti duhej të shtrihej deri te kufiri me Persinë dhe gjirin e Basrës. Kufiri jugor duhej të ishte Oqeani Indian, me përjashtim të Adenit, kurse kufiri perëndimor Deti i Kuq dhe Mesdhe deri në Mersin. Reaksioni i McMahonit në shkresën e tij më 30 gusht 1915, theksonte: "Sa u përket kufijve, do të ishte e ngutshme të harxhohet koha për të, dhe në valën e luftës të diskutohet për detaje të tilla ...". Pas përgjigjes së tillë, Sherif Husejnit do të duhej t'i bëhet e qartë se Britania e Madhe ka plane tjera. Vetëm pas pyetjes dhe insistimit të dytë për çështjen e kufijve, McMahoni i përgjigjet në këtë temë.

Në shkresën e datës 24 tetor 1915, thekson se kufijt të cilët i ka theksuar Sherif Husejni në princip janë të pranueshëm, por disa territore do të duhet të ndahen, si Basra dhe Bagdadi. Me atë rast shkruan: "Për sa u përket provincave të Bagdadit dhe Basrës, arabët do të kuptojnë, se qëndrimi ynë dhe interesat e Britanisë Madhe kërkojnë aranzhman special administrativ, në mënyrë që këto provinca të mbrohen nga ana e agresionit, në mënyrë që të shpejtohet mirëqenia e banorëve vendas, dhe, në mënyrë që t'i sigurojmë interesat tona ekonomike të përbashkëta". Mirëpo, jo vetëm që Btitania Madhe i përjashton disa territore të caktuara nga kërkesat territoriale të Sherif Husejnit, por ajo asnjëherë as që kishte planifikuar që të themelohet ndonjë shtet autonom arab nën udhëheqjen e Sherif Husejnit. Pas kryengitjes kundër Turqve roli i tij ishte kryer dhe ai ishte bërë i panevojshëm.

Ajo që Sherif Husejni nuk e kishte dijtur: në të njëjtën kohë, derisa bashkëpunonte me Britanezët dhe i përmbahej pjesës së tij të marrëveshjes me ta, paralelisht me korespodencën e tij me McMahonin, zhvillohej një tjetër marrëveshje sekrete ndërmjet Britanisë së Madhe dhe Francës mbi ndarjen e Perandorisë osmane. Me atë rast përfaqësuesi i Francës George Picot dhe Britaniku Mark Sykes bëjnë negociata për ndarjen e shtetit islam në zona të influencës dhe të interesit. Në negociata janë përfshirë edhe Italia dhe Rusia. Marrëveshja e cila lidhet më 1916, p.sh. territoret e Jordanisë së sotme dhe Irakut ua përcakton Britanezëve, kurse Sirinë dhe Libanin Françezëve. Palestina duhej të mbetej nën administrim ndërkombëtar. Britania Madhe dhe Franca duhej t'i tërhiqnin kufijt brenda zonave të tyre të interesit sipas mendimit të tyre. Prej këtu buron veçoria tashmë e theksuar e kufijve të sotëm në Lindjen e afërme. Sherif Husejni i cili më 1916 kishte nisur kryengritjen arabe kundër turqve, ishte vetëm instrument për tu realizuar kjo ndarje. Madje, edhe kur Lenini, pasi vjen në pushtet në Rusi i zbardhi marrëveshjet Sykes-Picot e të tjera, Sherif Husejni lejon që ta bindin se kjo ka të bëj me trillime bolshevike. Përpjekjën që Fejsali, biri i Sherif Husejnit të emërohet mbret i Sirisë e gjykojnë françezët të cilën e heqin nga froni. Pas kësaj, britanezët më 1920, e emërojnë si mbret kukull në Irak nën pushtetin kolonialist britanez, pasiqë së pari atje ishte si mbret ishte shpallur Abdullahu. Atë, megjithatë, Britanezët më 1921, e emërojnë në Jordani, ku e themelon Monarkinë Hashemite, e cila deri më sot sundon në Jordani. Vetë Sherif Husejni nuk ia del të mbetej në Mekke. Prej Hixhazit e përzë Abdulaziz al-Saudi, të cilin e përkrahin Britanezët, dhe i cili me këtë ua siguron Siujdhesën arabe, ku e themelon Mbretërinë e Arabisë Saudite. Halifati, i cili ra si viktimë e politikës kolonialiste evropiane, në këtë kohë nuk ekzistonte.

Cilindo shtet islam që ta shikojmë, historia e tij është e lidhur me politikën kolonialiste ende të pranishme të botës perëndimore, qofshin këto shtete arabe apo joarabe, si p.sh. Turqia. Shtetet kombëtare në botën islame janë në shërbim të kësaj politike. Për këtë arsye, edhe sot, interesi i shteteve perëndimore është, që ta mbajnë dhe forcojnë nacionalizmin në mesin e njerëzve dhe t'i mbajnë kufijt mes atyre shteteve. Sepse, nacionalizmi deri tash është droga më e fortë të cilën e kanë gjetur jomuslimanët, për t'i vdekur muslimanët dhe për t'ua marrë potencialin të cilin e posedojnë si ummet i vetëm.

Përktheu: Miftar Ajdini, mars 2009.
Përgatiti: http://islam.dzemat.org/