Shekullarizmi Lacizmi dhe Vehabizmi

Shekullarizmi, laicizmi dhr vehabizmi janë tema të cilat janë paraqitur në të njëjtën kohë, e para dhe e dyta në perëndim ndërsa e treta në lindje.

- Kur Evropa në mesjetë u përballë me luftëra të përgjakshme fetare, lindën refonnatorë si Luther dhe Calvin, të cilët kërkuan marrjen e pushtetit nga dora e klerit katolik. Prandaj dhe protestantët bashkë me intelektualët iluministë në këto rrethana këmbëngulën në pavarësimin e shtetit nga kisha.

- Kur perandoria Osmane (Hilafeti Islam) ishte ne shkallë të lartë të zlivillimit, lindi lëvizja e Muhamed Abdul Vehabit për ta ndarë shtetin nga xhamia.

- Kur në Evropë shteti është ndarë nga kisha, Evropa ka filluar të zhvillohej.

- Kur pas 13 shekujve, në Islam shteti është ndarë nga xhamia vendet islame kanë filluar të mos zhvillohendhe kanë mbetur të prapambetura.

Këtyre tre termave i nevojitet tu bëhet një analizë krahasuese dhe një vështrim historik.


E para: Shekullarizmi

Fjala 'sekularizëm' (lat. Saeculum) ka kuptimin e shekullit, periudlhës njëqindë vjeçare. Pra me sekularizmin (shekulbrizëm) kuptojmë përshtatje me kohën në të cilën jetohet.

Fillimisht fjala "shekullarizëm" është përdorë nga shkrimtari britanik Xhorxh Xhekob Houlliouk në vitin 1851. Houlliouk duke qenë antifetarë e shpiku termin "shekullarizëm" për të përshkruar këndvështrimin e tij për të promovuar një rregull shoqërorë të ndarë nga feja, pa i kritikuar apo larguar besimet fetare. Ai debatonte me të tjerët se: "Shekullarizmi nuk është një argument kundër Krishterimit, është diçka e pavarur nga ai".

'Në kuptim të rregullimit të sistemit shoqërorë' shekullarizimi është: transferimi apo shitja e pronave të kishës. Kështu që prona e Kishës së Zotit i dhurohet kësaj bote, prona i dhurohet shekullit.

'Në kuptim të racionalizmit' të inspiruar nga iluminizmi evropian, shekullarizmi nënkuptohet si largim nga 'magjia' (Max Weber), 'pjekuria e njeriut' (Immanuel Kant) dhe 'botëkuptimi i tokësores' ('jo i qiellores' së Friedrich Hegel). Në shekullarizëm dija shekullare haptas është ajo lloj dije, e cila gjendet në këtë jetë, e cila është e lidhur me sjelljet e kësaj jete.

'Në kuptim filozofik' i bazuar në racionalizëm të plotë shekullarizmi është mohues i fesë dhe i botës tjetër.

'Në politikë shekullarizmi' është një lëvizje drejt ndarjes së fesë nga qeverisja (shteti) në atë mënyrë që ligjet e bazuara nga librat e Shenjta (si Bibla, Tevrati dhe Kur'ani (Sheriati) ) të zëvendësohen me ligjet civile (njerëzore).

'Në aspekt historik apo kronologjik' shekullarizmi është një proces i ndryshimit gradual dhe koordinimin e fesë (organit të kishës) shtetit dhe shoqërisë civile për realizimin e kërkesave.

dhe nevojave të kohës. Nga ky aspekt nuk kemi ndarje të shtetit dhe politikës nga feja, por dhënien fund të pushtetit të klerit, pra që kleri të mos ketë pushtet apo qeverisje.

Shekullariani asociohet me periudhën e Iluminizmit në Evrojx dhe ka luajtur një rol qendrorë në shoqërinë perëindimore.


E dyta: Laicizmi

Fjala 'laicizëm' (lat. Laikos apo Laicus) domethënë ajo që i përket popullit, që rrjedhë nga populli, gjë e përhashkët apo e përgjithshme, jashtë organeve zyrtare dhe administrative, jo qeveritare, eivile (jo ushtarake), etj..

Për herë të parë fjala lacitet në konotacionin e 'mos ndërhyrjes së shtetit në punet e fesë dhe kishës', 'ndaijes së shtetit nga feja dhe kisha' dhe 'siguria e lirive fetare të qytetarëve' është përdorur në Francë (pas vitit 1870), në kuadër të aktiviteteve civile, politike dhe parlamentare.

Fjala lacitet është përdorur për të kuptuar lirinë e institucioneve puhlike dhe veçanërisht të shkollave fillore nga ndikimi i Kishës Katolike në ato vende ku ajo ka pasur ndikim në kontekstin e një procesi shekullarizues.

Premisat e laieizmit në përgjithësi mund t'i përkufizojmë si më poshtë:

- Laicizmi ndalon diskriminimin fetar, etnik dhc gjinor dhe diskriminimet mbizotëruese në marrëdhëniet midis institucioneve të shoqërisë.

- Refonnimi i qasjes fetare (kishtare) ndaj çështjeve shtetërore, gjithnjë duke pasur parasysh nevojat dhe kërkesat e kësaj bote.

Shihet se laicizmi është një proces socio-politik që rregullon lidhjet mes shtetit dhe institucionit të fesë si dy organe të pavarura nga njëri-tjetri.

Në shumë raste haset në ngatërrimin e shekullarizimit me laicizmin, ku në vend të laicizmit përdoret shekullarizmi dhe anasjelltas, mirëpo në mes tyre ekziston një vijë dalluese:

- Me 'shekullarizëm' kuptohet ndarja e shtetit nga feja, këtu kemi të bëjmë më shumë me shtetin, shoqërine civile në njërën anë dhe institucionin e fesë në anën tjetër, të cilat në bashkëpunim të plotë dhe duke ndihmuar njëra-tjetrën ecin drejt reformimit, ndryshimit, modernizimit apo thënë shkurt diejt përshtatjes me shekullin (me kohën).

- Kurse laicizmi nënkupton ndatjen e shtetit nga organi i fesë, por jo edhe fenë nga politika dhe shoqëria. Edhe pse me Laicizëm ndalohet ndikimi i fesë në qeverisje apo pushtet prapëseprapë në Evrop kemi parti të mëdha krishtere të cilat janë nën influencën e kishave.

Ka dallim në mes të thenieve: "të ketë shtet fetarë" dhe "të ketë fe shtetërore".

Në "shtetin fetarë" qeverisë feja, ndërsa në vendin ku është "feja shtetërore" kuptohet aty ku shteti qeverisë ndërsa feja është zyrtare në atë shtet. Nga kjo mund të thuhet se laicizmi i vërtetë arriti të instalohet i plotë vetëm në Francë, kurse vet 'logjika e laicizmit' depërtoi në shtetet katolike të Evropës perëndimore si Belgjikë, Spanjë, Portugali dhe në Itali, (The Rise and Decline of Western Liberalism, Anthony Arblaster).

Laicizmin radikal francez të periudhës së kryeministrit Emile Combes e huazoi thmeluesi i Turqisë modeme, Kemal Ataturku. Më pastaj, megjithëse fr ancezët rishikuan laicizmin e tyre, në Turqi kjo është shndërrua në ideologji për të shtypur besimtarët muslimanë.

Mund të konstatojmë se kemi dy drejdme të laicizmit:

I pari është Laicizëm, sekularizëm i orientuar kundër religjionit me detyrë për të mbrojtur shoqërinë nga religjioni dhe religjioziteti, dhe

I dyti është Laicizëm i orientuar drejt mbrojtjes së shprehjes së religjionit dhe religjiozitetit në shoqëri.

Disa dijetarë mendojnë se laicizmi është një formë e maskuar e anti-klerikalizmit dhe shkelje e të drejtave individuale e shprehjes fetare, dhe kjo në vend që të promovojë lirinë e mendimit dhe lirinë e fesë, e ndalon besimtarin të ndjekë fenë e tij.

Perëndimi është një trend i mirënjohur shekullarizmi dhe eksportimi i tij nëpërmjet sistemit demokratik është instaluar edhe në vendet e tjera të Lindjes.

Në vitin 1839, kur ka filluar reindi i ri shoqëror botërorë, pra i ashtuquajturi 'Tandhimat' (Rend dhe sistem i ri shoqërorë), në peraindorinë osmane, atëherë kanë filluar edhe shenjat e para të paraqitjes së shekullarizmit edhe në lindje, që në histori quhen Xhon Turqit e rinj, mirëpo prapëseprapë nuk ka pasur shekullarizim.

Pas luftës së parë botërore dhe pas rënies së perandorisë Osmane në vitin 1923, pra me rënien e hilafetit dhe të sulltanit osman hapet rruga e ndërtimit të shteteve kombëtare në Ballkan siç është edhe Shqipëria.

Po ashtu me rënien e perandorisë Osmane ne vitin 1923, slhekullarizmi kaloi edhe në vendet tjera Islame si në Siri, Arabi Saudite por edhe të gjitha shtetet e reja Islame, të cilat në gjirin e tyre kanë pasur edhe minoritete fetare të krishtera të cilat iu drejtuan filozofive të qeverisjes slhekullarizuese dhe laicizuese.

Edhe pse Arabia Saudite, e cila qysh në fillimet e veta vendosi në kushtetutën e vet bazat e Sheriatit dhe të gjykimit në bazë të këtij ligji edhe Arabia Saudite është shtet Laik edhe pse këtë ata nuk e pranojnë.

Mund të konstatojmë se kemi tri lloje të botëkuptimit të Shekullarizmit dhe Laicizmit:

Botëkuptimi i parë: Shekullarizmi dhe Laicizmi i cili sulmon fenë dhe është kundër fesë.

Botëkuptimi i dytë: Shekullarizmi dhe Laicizmi i cili mbron diskriminimin fetarë pra nuk është kundër fesë por që mbron bindjet fetare mirëpo nuk lejon ndikimin në qcverisje shtetërore, dhe

Botëkuptimi i tretë: Shekullarizmi dhe Laicizmi ku feja dhe shteti në mënyrë paralele ndihmojnë njëra tjetrën, por që secila prej tyre vpron e pavarur nga njëra tjetra.

'Në bazë të botëkuptimit të parë të shekullarizmit'. Shqipëria në vitin 1968 ndaloi edhe kishat edhe xhamitë duke u bërë si shembull tipik në botë i shekullarizmit.

'Në bazë të botëkuptimit të dytë' Turqia e Mustafa Kemal Atatuikut, i cili doktrinën e vet qeverisëse e ngriti në nivel kushtetues, duke e ashpërsuar luftën për zbatimin e saj, sa që ka kërkuar të nacionalizojë edhe fenë islaine, duke kërkuar që edhe Kur'ani të këndohet turqisht edhe ezani të këndohet turqisht, edhe falja e pesë kohëve të namazit të bëhet turqisht.

Botëkuptiniin e tretë në pcrgjithësi e praktikuan vendet tjera si në perëndim ashtu edhe në lindje.


E Treta: Vehabizmi

- Në kohën kur muslimanët kishin halif legal kurse halifi kishte vali në çdo vend të botës muslimane, paraqitet lëvizja Vehabite e cila refuzon edhe insthucionin e hilafetit, duke pohuar se hilafet universal nuk duhet të ketë. Ibn Abdul Vehabi mendon se në territorin e caktuar duhet shpallur sundimin e të drejtës së Zotit, dhe aty të ketë imam, e jo edhe të ketë halif universal për tërë botën.

- Në kohën kur lindën refonnatorët evropian të cilët këmbëngulën pavarësimin e shtetit nga kisha u paiaqit lëvizja Vehabite për ta ndarë shtetin nga xhamia, pasi që familja e Abdul Vehabit me familjen Saude bënë marrëveshje që vehabijtë të merren me çështjet fetare ndërsa Saudët të merren me çështjet politike dhe mbretërore.

- Në kohën kur Perandoria Osmane ishte e angazhuar në luftë kundër Kryengritjes serbe, dhe me Rusinë. filloi kiyengritja Vehabite.

- Në kohën kur ushtria franceze filloi të zbarkohet në Egjipt dhe muslimanët mbroheshin nga ushtria e Napoleonit vehabijtë kryejnë masakra plaçkitje dhe shkaktuan rrëmujë të madhe, kiyesisht ndaj banorëve myslimanë.

- Në kohën kur Anglia me ushtarët e saj arriti në Moskut (në vitin 1798), e shteti islam osman ishte i preokupuar nga sulmet e jashtme dhe nuk kishte mundësi të merrej me vehabijtë, ata (vehabijtë) tri herë u ngritën kundër Hibfetit edhe pse tri herë u dorëzuan ata prapëseprapë ia kanë arritur qëlliinit të tyre. Në mbrojtje ndaj kryengritjeve të tyre të njëpasnjëshme kundër halifatit të perandorisë osmane, Muhammed Ali Pasha me ushtri të madhe muslimane nga Egjipti erdhi në krahinën e Hixhazit dhe aty rreptë u konfrontua me lëvizjen vehabite. Vdiqën shumë myslimanë në të dy anët.


Vehabizmi dhe kryengritjet e tyre


Kryengritja e parë:

Pushtimi i Nexhedit në vitin 1775 nga ana e Muhammed ibn Saudit ishte shenja e parë për daljen në sipërfaqe të një force të re fetare, politike dhe ushtarake.

I biri i Muhammed ibn Saudit, Abdulazizi përkundër vështirësive më 1786 pushtoi Rijadin dhe bëri bashkimin me Nexhdin. Kjo ishte prova më e sigurt se sukseset vehabite s'kanë të ndalur.

Në viti 1803 Saud ibn Abdulazizi, pushton Medinën.

Ne vitin 1804 Saudi pushton Mekën dhe jep udhëresë me të cilën ndalohet leximi lutjes për sulltanin osmanli në xhuma të premteve në Mekë. Kjo shfaqje ishte çështje tejet e rrezikshme. Princi Saudi pasi hyri në Meke i shkroi letër sulltanit: "Nga Saudi Selimit! Në Meke kam hyrë më 4 muharrem 1218 hixhrij (1804), kam rrënuar çka kam gjetur në Meke nga shenjat pagane mushrike. E ke për detyrë t'u urdhërosh mëkëmbësve në Damask dhe Kajro që mos të vijnë në këtë qytet të shenjtë".

Kryengritjes vehabite nuk iu nënshtrua shteti Islam, por nga njëra anë Sulltani dhc nga ana tjetër Muhammed Aliu gjatë viteve 1811-1815 bënë katër luftëra dhe ngadhënjyen ndaj vehabistëve dhe mbretit të porsaemëruar i imponuan kushte të rënda për nënshtrim. Mirëpo, sërish shpërtheu kryengritje. Kështu, në vitin 1816 nën komandën e Ibrahim pashës, u nis ushtria e fuqishme, që përfundhnisht ta mund ushtrinë vehabiste, kurse mbretin Abdullah ta dorëzojë në Stamboll, të cilin Porta e ekzekutoi më 17 janar 1818.

Në këtë mënyrë kryengritja e parë e vehabinjve mori fund.


Kryengritja e dytë:

Tri vite më vonë, pra në vitin 1821, një degë e familjes Saud, me princin Turkij, sërish e formoi mbretërinë vehabite, me selinë në Rijad, jo larg selisë së mëhershme.

Më 1884, perandoria Osmane prapë pushtoi Rijadin dhe shpartalloi shtetin e dytë vehabit, kurse familja Saud u strehua në Kuvajt.


Kryengritja e tretë:

Shtetin e tretë vehabit e fonnoi princi Abdulaziz Ai, më 1901, në krye të një grupi njerëzish, depërtuan në Rijad dhe pushtuan selinë mbretërore. Pastaj pasuan sukseset e njëpasnjëshme dhe, pas marrjes së Hailes më 1921, zotëroi tërë Nexhdin. Deri sa zhvilloheshin luftërat ndënnjet ushtrisë së Muhammed Ali Pashës dhe vehabijve në Hixhaz, britanikët e shfrytëzuan këtë konflikt dhe e pushtuan Bahrejnin. Me këtë filloi procesi i kolonizimit nga ana e Britanisë në tërë territorin e botës islame.


Vehabizmi dhe Hilafeti

Sa i përket çështjes së imamit a|po halifit, jo që refuzojnë imametin shi'h, por refuzojnë edhe insdtucionin e hilafetit. duke pohuar se hilafet universal nuk duhet të ketë. Ibn Abdul Vehabi mendon se në territorin e caktuar duhet shpallur sundimin e të drejtës së Zotit, dhe aty të ketë imam, e jo edhe të ketë halif universal për tërë botën. Me këtë ata provonin ta privojnë nga legjitimimi fetarë Perandorinë Osmane, duke e eliminuar halifin dhe duke e promovuar imamin.

Në vhin 1787 emiri Abdulazizi e proklamoi administratën e pavarur shtetërore dhe e futi sistemin trashëgues të sundimit (hukm wirathi), duke i siguruar vend të birit Saudit të bëhet "'halif' pas tij. Muhammed ibn Abdul Vehabi ishte i pranishëm në këtë promovim.

Fatkeqësisht, sistemi trashëgues, sipas shembullit politik, kaloi edhe në rrafshin fetarë. Pas vdekjes se Muhammed ibn Abdul Vehabit më 1792, trashëgues u bë i biri i tij Dehlani.


Vehabizmi dhe marrëveshjet e tyre me shtetet kolonialiste

"Pushteti britanik ishte në paqe, në marrëveshje dhe në bashkëpunim të përhershëm me vehabijtë". Në marrëveshje prashihej që Britania nuk do të përzihet në konfliktet e tyre fetare, kur derdhet gjaku musliman. Ata do t'i sulmojnë vetëm ata që do t'i atakojnë harkat dhe anijet e tyre që kanë ardhur ta robërojnë dhe plaçkitin botën islame. Anglia u ka premtuar liderëve të fiseve arabe pavarësi dhe sovranitet të plotë, nëse ata do të luftojnë kundër osmanlinjve. Britanikët ua theksuan vehabijve se ata nuk do të përzihen rreth luftës së tyre që e zhvillojnë kundër atyre që nuk pajtohen rreth çështjeve fetare dhe kërkuan vetëm që vehabijtë mos t'i sulmojnë barkat dhe anijet e tyre të ankoruara.

Përpos me Anglezët, Saudët kanë psur marrëveshje edhe me Francën kur Napoleoni i dërgoi misionarët e tij të vendosin bashkëpunitn dhe lidhje me Ibn Saudin dhe i ofroi atij aleancë kundër shtetit osman.

Britania dhe Franca lidhën Marrëveshjen e fshehtë Sykes-Picot, nëtë cilën parashihet ndarja e pjesës qendrore lindore të Perandorisë Osmane. Pra, edhe pse marrëveshje ka pasur edhe më herët, por pas kësaj marrëveshje u intensifikuan edhe më shumë.

Ibn Saudi i njoftoi Britanikët me proklamatën e vitit 1810 se u ka dhënë urdhër njerëzve të vet që mos t'i prekin barkat dhe anijet angleze. Ajo që doli nga kontrolli i pushtetit islam ishte e sinkronizuar dhe e koordinuar me kolonizatorin e forcave perëndimore: Britaninë apo Francën për të copëtuar shtetin islam.


Vehabizmi thërret në parimin e tevhidit, dhe në mohimin e "shirkut"

Vehabijtë duke e quajtur veten ehl'ut-tevhid, të gjithë të tjerët jashtë tyre i quajtën ehl'ul-shirk (idhujtarë). Mirëpo, "të tjerët", i quajnë vehabistët si kokëfortë, ekstrem dhe zemërngushtë në të perceptuarit e tevhidit, sepse ndërtimi i mauzolejeve (Teqeve) dhe vizitimi i tyre nuk është idhujtari e arabëve parakur'anorë.

Me shenjtëri dhe adhurim në vehabizëm nënkuptohet çdo respektim, qoftë ai që zë fill në traditë apo miqësi. Ngritja e mauzolejeve (Teqeve), vizitimi i rregulltë i tyre dhe qëndrimi me përulësi para tyre nuk është rrugë deri në idhujtari dhe politeizëm, por është vetë idhujtaria. Këtu qëndron edhe faktori i ndarjes ndërmjet vehabistëve dhe të tjerëve, sepse, të tjerët mendojnë se vehabistët e teprojnë në kërkesat e tyre rigoroze.


Vehabizmi dhe fikhu

Vehabijtë nuk i pranojnë medhhebet, bile medhhebet në islam i quajnë idhujtari. Tendenca e vehabistëve për eliminimin e medhhebeve dhe moszgjedhja e mjeteve për zhdukjen e tyre na detyron të konstatojmë se angazhimi i tyre ka qenë dhe është i paarsyeshëm.

Fikhun shi'it e refuzojnë sidomos për shkak të bindjes së shi'itëve se imami është i pagabueshëm në fjalë dhe vepra dhe se ixhtihadi i imamit është obligativ. Meqë këto virtyte i posedon vetëm pejgamberi.


Vehabizmi dhe parimi shkencor dhe intelektual

Vehabizmi lufton edhe kundër tendencave të ndryshme ideologjike islame, sikurse është edhe kundër filozofisë, Vehabizmi ndër synimet e tij kishte pengimin e kelamit dhe të filozofisë islame, përpos që këtë në masë të madlie e arriti në Siujdhesën Arabe, me mjete të dhunshme dhe kërcënuese, këtë nuk arriti ta bëjë në Egjipt, Tuiqi, Iran, Indi dhe në vendet tjera.

Ata me gënjeshtra dhe strategji djallëzore filluan t'i sulmojnë alimët e ehli-sunnetit dhe ta shkatërrojnë islamijjetin përbrenda e sidomos në vendet siç është Arabia Saudite, ku alimët e ehli-sunnetit nuk guxojnë të flasin haptazi.

Po ashtu, për të gjithë myslimanët që nuk mendonin si ata ishin në pamëshirë ndaj tyre, ndaj duhet të betohen se heqin dorë nga bindjet e tyre dhe të mësojnë kredon e tyre nga mësuesit e rinj.

Nuk arriti ta pengojë as suftzmin dhe shi'izmin, e edhe më pak depërtimin e ideve dhe sistemeve perëndimore.

Qysh me paraqitjen e Vehabizmit, është paraqitur një numër i madh shkrimesh që kundërshtonin parimet e tyre, sidomos shkrimet e dijetarëve me prejardhje egjiptiane, osmane por dhe të vendeve të tjera. Në to kryesisht theksoheshin, vrazhdësinë, ngurtësinë dhe ekskluzivitetin e tyre teorik dhe praktik. - Ed-Dahlani, mufti i Mekes, paraqitjen e vehabistëve e quajti hiq më pak se fitne.

- Një tjetër dijetarë arab paraqhjen e lëvizjes vehabiste e përshkruan: "Potez i suksesshan që Perëndimi e tërhoqi ishte themelimi i një lëvizjeje fetare e cila në formën e saj të jashtme do të dnkej islame, e në csencë detyra e kësaj lëvizjeje do të ishte që vendet perëndimore, nëpërmjet saj, ta marrin pushtetin mhi myslimanët dhe ta rrënojnë hilafetin".

Autor: Dr. Musli VËRBANI