Fillimet dhe krijimi i shtetit vehabit

1). Shteti i parë vehabit dhe rënia e tij

Pushtimi i Nexhdit nga ana e Muhammed Ibn Saudit (vdiq më 1765) ishte shenja e parë për daljen në sipërfaqe të një force të re fetare, politike dhe ushtarake. Ai përdori të gjitha mjetet diplomatike, politike dhe ushtarake për t'ia dalë në krye me rezistencën dhe armiqësinë e fuqishme të brendshme të fiseve në ato vise. Sukseseve të tyre u shkonin për shtati edhe kryengritjet e brendshme, të ndihmuara nga shiitët sirian dhe palestinez dhe nga kristianët, të cilat Porta e Madhe i theu vetëm në vitin 1775. Po ashtu, u ndihmoi edhe zbarkimi i francezëve në Egjipt në vitin 1798. Kështu, i biri i Muhammed ibn Saudit, Abdulazizi (vdiq më 1803), përkundër vështirësive, vazhdoi sukseset në pushtime të reja. Mirëpo, pushtimi i Rijadit më 1773 dhe bashkimi i Nexhdit më 1786 ishte prova më e sigurtë se sukseset vehabite s'kanë të ndalë. Pas këtyre viteve u pushtua edhe Ahsa, liman në gjirin persik dhe u rrezikuan edhe Iraku dhe Hixhazi. [26]

Pas vdekjes së Abdulazizit, në sundim erdhi Saud ibn Abdulazizi, i cili më 1803 e pushtoi Medinën, kurse më 1804 Mekkën. [27] Edhe më tej rrezikohej Siria dhe përforcoheshin pozitat në Siri. Meqë piratët vehabitë rrezikonin lundrimin në gjirin persik, qeveria e Indisë dërgoi disa anije në mbrojtje të anijeve të saj tregtare. Rënies së shtetit të parë vehabit i konbtriboi fakti se Sulltan Mahmuti II, i cili erdhi në sundim më 1808, synonte ta thente synimin për pavarësi të vehabistëve.

Po ashtu, në Egjipt Muhammed Aliu, me prejardhje shqiptare, i theu Memalikët dhe i forcoi pozitat si vazal dhe aleat i sulltanit. Nga një anë Sulltani dhe nga ana tjetër Muhammed Aliu gjatë viteve 1811-1815 bënë katër luftëra dhe ngadhënjyen vehabistët dhe mbretit të posaemëruar i imponuan kushte të rënda për nënshtrim. Mirëpo, sërish shpërtheu kryengritje. Kështu, në vitin 1816 nën komandën e Ibrahim pashës, u nis ushtria e fuqishme, që përfundimisht ta mund ushtrinë vehabiste më 1818, kurse mbretin Abdullah ta dorëzojë në Stamboll, të cilin Porta e ekzekutoi më 17 janar 1818. [28]


2). Shteti i dytë vehabit

Në vitin 1821, një degë e familjes Saud, me princin Turkij, sërish e formoi mbretërinë vehabite, me selinë në Rijad, jo larg selisë së mëhershme. Ata sërish e pushtuan një pjesë të Nexhdit dhe një pjesë të madhe të Gjirit persik. Mirëpo, për shkak të mosmarrëveshjeve të brendshme në dinastinë saudite nga një anë dhe për shkak të aktivitetit të administratorit të Bagdadit, Mid'hat pashës nga ana tjetër prej vitit 1869-1872 përgatitën rrënimin e kësaj dinastie.

Po ashtu, me ndihmesën e Portës së lartë, fisi Benu Rashid, u bë kundërshtar i rrezikshëm. Duke u nisur nga kryeqendra e tyre Haila, Benu Rashidët pushtuan Nexhdin verior dhe arritën deri në Hajber dhe Tejme. Më 1884, ata pushtuan Rijadin dhe shpartalluan shtetin e dytë vehabit, kurse familja Saud u strehua në Kuvajt, te mbreti Mubarek. [29]


3). Shteti i tretë vehabit

Shtetin e tretë vehabit e formoi princi Abdulaziz, i lindur në Rijad më 1879. Ai, më 1901, në krye të një grupi njerëzish, depërtuan në Rijad dhe pushtuan selinë mbretërore. Pastaj pasuan sukseset e njëpasnjëshme dhe pas marrjes së Hailes më 1921, ai zotëroi me tërë Nexhdin. [30]

Ngjarje me rëndësi ishte edhe lufta kundër sherifit të Mekkës, por Abdulazizi më 1924 e pushtoi Taifin, pastaj Mekken. [31] Mbreti i ri, Abdulazizi bëri ca reforma ekonomike, por edhe duke ndërtuar disa xhami, që vëllezërinë fisnore ta zëvendësojë me vëllezëri fetare, sepse në të kaluarën, partikularizmi fisnor ishte pengesë kryesore për ndërmarrje më të mëdha. Në këtë aspekt ndihmë të madhe ofronin prijësat fetarë, duke mbajtur lartë entuziazmin dhe besnikërinë fetare. [32]

Kjo "vëllezëri fetare" (ihvan) në aktivitetin e tyre ishte tejet e ngurtë, kështu që të gjitha ligjet e huaja i mendonin armiqësore. Po ashtu, të gjithë muslimanët që nuk mendonin si ata, ishin në pamëshirë të tyre, ndaj duhet të betohen se heqin dorë nga bindjet e tyre dhe të mësojnë kredon e tyre nga mësuesit e rinj. Ata që refuzojnë, do të largohen nga vendi. Mirëpo, për shkak të qëndrimeve ekstremiste të ihvanëve, erdhi deri te ndarja mes tyre dhe mbretit dhe fundit të tyre më 1929, pas një lufte të ashpër. [33]

Lidhur me aktivitetin ushtarak të vehabistëve dhe të kryengritjeve të njëpasnjëshme të tyre kundër halifatit të perandorisë osmane vlen të theksohet edhe roli i anglezëve në tërë këtë. Do të kënaqemi të cekim një ngjarje nga viti 1916, kur Britania dhe Franca lidhën "Marrëveshjen e fshehtë Sykes-Picot", në të cilën parashihet ndarja e pjesës qendrore lindore të Perandorisë Osmane. Edhe më herët, por sidomos pas kësaj marrëveshje, Anglia u ka premtuar liderëve të fiseve arabe pavarësi dhe sovranitet të plotë, nëse ata do të luftojnë kundër osmanlinjve.

T. E. Lawrence (Lorenci nga Arabia) ishte i vetëdijshëm për këtë mashtrim, dhe vazhdimisht dhe skajërisht i turpëruar pohon: "Kam rrezikuar mashtrimin për shkak të bindjes se ndihma e arabëve ka qenë domemos e nevojshme 'për fitoren tonë të lirë dhe të shpejtë' në Lindje, dhe se është më mirë ta shkelim fjalën tonë dhe të fitojmë, se sa të humbim". [34]

Autor: Nexhat S. IBRAHIMI,
Boton: Zëri islam - Prizren, 2004.

_________________________

Shkëputur nga Artikulli: "Natyra e Vehabizmit".

[26] - H. Laoust, op. cit., fq. 291. Shih: El-Abud, II, op. cit., fq. 177.
[27] - Abdulkadim Dhel-lumi pohon se datat e pushtimit të Mekes dhe Medinës ishin shumë mirë të sinkronizuara nga anglezët, sepse po këtë kohë edhe Karaxhorxhe në Serbi sulmoi perandorinë osmane nën trysninë angleze, me qëllim të rrënimit përfundimtar të hilafetit islam. Sipas: Dehlan, etj., op. cit., fq. 37 dhe 72.
[28] - H. Laoust, op. cit., fq. 292. Joseph von Hammer, Historija Turskog /Osmanskog/ Carstva, pjesa 3, Zagreb, 1979, fq. 310 dhe 315 e tutje. Shih: El-Abud, II, op. cit., fq. 161-255.
[29] - H. Laoust, op. cit., fq. 293. N. Smailagic, Leksikon ..., op. cit., fq. 657. Ande Remon, op. cit., fq. 531. Shih: El-Abud, II, op. cit., fq. 257-294.
[30] - Rreth ikjes së familjes së Saudëve në Kuvajt dhe kthimit të tyre triumfal lexo të dhëna autentike nga Muhammed Asad, njërit nga pjesëmarrësit e drejtpërdrejtë të këtyre ngjarjeve. Muhammed Asad, Rruga për në Mekë, Shkup, 2003, fq. 225 e tutje.
[31] - H. Laoust, op. cit., fq. 293.
[32] - Gjerësisht: N. Smailagic, Leksikon ..., op. cit., fq. 657-658.
[33] - H. Laoust, op. cit., fq. 293-295. Shih: El-Abud, II, op. cit., fq. 295-370.
[34] - Një pjesë nga ajo "fitore e lirë dhe e shpejtë" ishte humbja e 100.000 muslimanëve.
Gjerësisht lexo: Lawrence, T. E., Seven Pillars of Wisdom, Cape, London, 1935, fq. 24, sipas: F. William Engdahl, Stoljece rata - Anglo-americka naftna politika i novi svjetski poredak, Zagreb, 2000, fq. 75, 100 dhe 368.
Për marrëveshjen Sukes - Picot, për marrëdhëniet arabo-islame nga një anë dhe kristiane-evropiane nga ana tjetër shih: Pol Shmit, op. cit., fq. 48 dhe përgjithësisht 3-372.