Allahu xh.sh. nuk ka duar

Fjala jed (يَد) është edhe një fjalë në vargun e fjalëve të cilat përmenden në Kur'an, kurse të cilat kanë më shumë se pesëdhjetë kuptime. Allahu xh.sh. në Librin e tij të përkryer ka përmendur se këto fjalë dhe këto ajete të paqarta janë bazë e përçarjes së Ehlus-sunnetit vel-xhematit dhe sekteve të ndryshme të cilat i marrin këto ajete për bazë të binjdes së tyre.

Allahu xh.sh. thotë: {هُوَ ٱلَّذِيۤ أَنزَلَ عَلَيْكَ ٱلْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ ٱلْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ في قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ٱبْتِغَاءَ ٱلْفِتْنَةِ وَٱبْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ ٱللَّهُ وَٱلرَّاسِخُونَ فِي ٱلْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُوْلُواْ ٱلأَلْبَاب .} - "Ai ta ka shpallur Librin ty (Kur'anin). Disa nga ajetet janë të qarta, me kuptim konkret e të hapët sheshazi, ato janë themelet e Librit, e për disa të tjera nevojitet komentimi (pasi që me pak fjalë shprehen shumë kuptime të thella). Ata, që janë zemërkëqinj - priren kah shpjegimi i atyre që janë më pak të qarta, duke krijuar pështjellim dhe duke komentuar sipas dëshirës së vet. Por, komentimin e tyre e di vetëm Perëndia. E, ata që janë thelluar në dijeni thonë: Na i besojmë (Kur'anit). Të gjitha këto janë nga Zoti ynë! Këtë e kuptojnë vetëm mendarët", (Ali Imran, 7).

Ndër këto grupime është edhe ai vehabit, e cila si bazë të kredos së saj e ka marrë veprën Akide Vasitijeh nga Ibn Tejmije dhe libra të ngjashëm të cilat përbëhen përjashtimisht nga ajetet dhe hadithet e paqarta. Po ky grupim të gjitha këto ajete dhe hadithe të paqartai shpjegon në pajtim me njohjen e kufizuar të gjuhës arabe dhe të shkencave islame dhe thotë se fjala jed (يَد) në Kur'an do të thotë dora duke i përshkruar kështu Allahut të lartësuar diç që vetvetes nuk ia ka përshkruar dhe duke e krahasuar Atë me krijesat.

Mbase kurrë nuk do të kishte probleme ndërmjet Ehl'us-sunnet ve'l-xhematit dhe vehabinjve në këtë çështje sikur vehabinjtë mos t'ia përshkruanin qëndrimin e tyre Selefi Salihit, i cili ishte i pastër nga trillimet e tilla.

Për këtë arsye, të shohim ç'është ky jed i cili përmendet në Kur'an:

Janë dy qëndrime të dijetarëve lidhur me këtë fjalë:

- Qëndrimi i parë, kurse ky është qëndrimi i shumicës së selefinjve, është se veprimi më i mirë që kjo fjalë të transmetohet ashtu si ka ardhur deri te ne në gjuhën shqipe pa përkthim, shpjegim dhe hyrje në cilësi me bindjen se kjo nuk është dora as diç e ngjashme me organet e krijesave.

Ky është qëndrimi i Ebu Hanifes, i cili thotë: "Ai është Diç (Qenie), por jo si gjësendet e tjera. Diç tregon Atë, që ekziston sigurisht pa trup, pa substancë, pa formë, pa kufizim, pa kundërthënshmëri, pa partnerë dhe pa fizionomi. Ai ka dorën e vet, fytyrën e vet dhe personalitetin e vet, siç e thekson këtë Allahu i lartësuar në Kur'an". [1]

Pastaj thotë: "Dora (jedi) e Tij është mbi dorën e tyre, nuk është sikurse dora e krijesave të Tij dhe nuk është dora. Ai është krijues i dorës. Fytyra (vexhhi) e tij nuk është sikurse fytyra e krijesave të Tij. Ai është krijues i të gjitha fytyrave. Personaliteti i Tij nuk është sikurse nefsi i krijesave të Tij, Ai është Krijues i çdo personaliteti. Asgjë nuk është sikurse Ai". [2]

Siç shohim, ai vetëm thekson fjalët ashtu si kanë ardhur në Kur'an dhe ndalon përkthimin e tyre duke thënë: "Është e lejuar që t'i përdorim në të folur përveç dorës (el-jed) në gjuhën persishte". [3]

Përkthimi dhe shpjegimi i kësaj fjale e pastaj tentimi i arsyetimit me fjalët: "Por ne nuk e dimë cilësinë e saj", nuk është fjalë e selefinjve por kjo është fjalë e muxhesimëve dhe mushebbihëve. Ibn Burhani thotë: "Mushebihhët e marrin domethënien e fjalëpërfjalshme të ajeteve dhe haditheve dhe fjalën jed e shpjegojnë si dora kurse istiva' si vendosje". [4] Prandaj, i dashur lexues, kujdes nga ata të cilët i përshkruajnë Allahut xh.sh. mangësi e pastaj tentojnë të arsyetohen duke folur se ata nuk e njohin cilësinë e kësaj mangësie. Dora është mangësi çfarëdo të jetë ajo.

- Qëndrimi i dytë i dijetarëve është te'vili i kësaj fjale [5] në suaza të përdorimit të saj në gjuhën arabe duke u ruajtur nga tenzihi, respektivisht, nga pastërtia e Allahut nga mangësia. Dijetarët të cilët e mbajnë këtë qëndrim flasin se kjo fjalë ka domethënie metaforike dhe se në të vërtetë ka kuptimin e Fuqisë së Allahut dhe Mirësinë e Tij.

Muxhesimët, mushebihët, vehabinjtë dhe grupimet e tjera tentojnë ta mohojnë te'vilin e kësaj fjale dhe thonë se me te'vilin e kësaj fjale vijmë deri te kundërthënia dhe përshkrimi i Allahut xh.sh. të dy fuqive apo dy ni'meteve kurse kjo është e pamundur sepse Allahu xh.sh., sipas tyre, flet në Kur'an se Ai ka dy jede (duar) dhe se me shpjegimin e jedit do të humbte shquarësia e Ademit a.s. kundrejt Iblisit.

Allahu xh.sh. thotë në Kur'an: {قَالَ يٰإِبْلِيسُ مَا مَنَعَكَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَي} - "(Zoti) tha: O Iblis, ç'të pengoi ty, që të mos bësh sexhde para atij që e kam krijuar Unë me duart e Mia ...", (Sad, 75).

Allahu xh.sh. na flet në këtë ajet se Ai e ka krijuar Ademin bi jedejje, kurse vehabinjtë flasin se kjo bi jedejje do të thotë: "me duart e Mia" dhe se është e pamundur të ketë kuptimin "me fuqinë e Tij" sepse këtu përdoret dysia e fjalës. Që ta shpjegojmë jokorrektësinë e pohimit të tyre, para së gjithash, duhet t'u kthehemi dijetarëve të gjuhës arabe dhe përdorimin e kësaj fjale në gjuhën arabe:

Ibn Mukrim El-Efriki thotë: "Ti nuk ke për këtë jeded, do të thotë: Ti nuk ke për këtë forcë as jedani, d.m.th. Fuqi". [6]

Ibn Mukrimi thotë: "Kurse arabët thonë: Unë nuk kam për këtë jed - respektivisht nuk kam për këtë fuqi, dhe flasin: Unë nuk kam për këtë "jedani" dhe ata nuk kanë për këtë "ejd" respektivisht fuqi". [7]

Siç mund të shohim, arabët përdorin dysinë e fjalës jed [8] që me te të tregojnë në fuqinë ashtu që të folurit e tyre që shpjegimi i jedit me fuqi në këtë ajet imponon përshkrimin ndaj Allahut xh.sh. të dy Fuqive nuk është i saktë.

Të shohim tash se si dijetarët e tefsirit i kanë shpjeguar ajetet në të cilët përmendet kjo fjale:

Fahruddin Er-Rraziu thotë: Allahu xh.sh. thotë: {يَدُ ٱللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ .} - "Jedull-llahi fevka ejdihim", (El-Fet'h, 10).

Dhe thotë: {وَقَالَتِ ٱلْيَهُودُ يَدُ ٱللَّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَيْدِيهِمْ وَلُعِنُواْ بِمَا قَالُواْ بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ يُنفِقُ كَيْفَ يَشَآءُ .} - "Hebrenjtë thanë: "Jedullah (Dora e Perëndisë) është shtrënguar!" Ju lidhshin duart atyre! [9] - Dhe, qofshin të mallkuar për atë që thanë! Jo, jedahu mebsutatani [10] (duart e Tija janë të hapura). Ai dhuron dhe furnizon si të dojë", (El-Maida, 64).

Dhe thotë: {قَا لَ يا إِبْلِيسُ مَا مَنَعَكَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَي .} - "(Zoti) tha: "O Iblis, ç'të pengoi ty, që të mos bësh sexhde para atij që e kam krijuar Unë bi jedejje (me duart e Mia) (pa ndihmën e askujt)?", (Sad, 75).

Fjalët e Allahut {يَدُ ٱللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ} - do të thonë se Kudreti i Tij është mbi kudretin e tyre kurse Fjalët e Tij që i transmeton nga hebraikët {يَدُ ٱللَّهِ مَغْلُولَةٌ} - janë me kuptim të ni'metit.

Dëshmia për këtë është se hebraikët ose e kanë konfirmuar ekzistimin e Krijuesit ose mohuar. Dhe nëse e kanë konfirmuar ekzistimin e Tij nuk lejohet që thuhet se ata e Kanë konsideruar të paaftë. Këtë nuk e thotë njeriu i arsyeshëm. E nëse e kanë mohuar, atëherë në theksimin e kësaj paaftësie nuki do të kishte kurrfarë dobie.

Është vërtetuar se ata kanë besuar se Allahu xh.sh. nuk u jep nga begatitë e Tij dhe ky ajet është nga dëshmitë më të fuqishme se me "jedin" dëshirohet të tregojë në ni'met.

Nëse kuptimi i ajetit {يَدُ ٱللَّهِ مَغْلُولَةٌ} - "Allahu nuk na jep nga mirësitë e Tij", atëherë është e domosdoshme se përgjigja e Tij në këtë janë fjalët: {بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ} - të jenë në kuptimin e mirësisë respektivisht se kanë kuptimin: "Jo, por mirësitë e Tij janë të shumta".

Pastaj, nëse do ta merrnim kuptimin tekstual të këtyre fjalëve dhe do të thoshim se ato kanë kuptimin: "Jo, por duart e Tij janë të shtrira", atëherë Allahu xh.sh. do të ishte sikur një handikap i cili nuk mund t'i mbledh duart e veta. Allahu xh.sh. është i lartësuar nga kjo.

Sa i përket fjalëve të Allahut xh.sh.: {قَالَ يٰإِبْلِيسُ مَا مَنَعَكَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَي} - Dijetarët lidhur me këtë çështje kanë dy qëndrime:

Qëndrimi i parë (jokorrekt) është se dy "jed" janë dy cilësi të qenies së Allahut xh.sh., me të cilat Ai krijon e shquar me këtë atë që e krijon me këto cilësi sikur në rastin e Ademit a.s. Ata të cilët e përfaqësojnë këtë mendim dëshmojnë me gjerat vijuese:

1). - Këto fjalë të Allahut xh.sh. tregojnë në atë se Allahu xh.sh. e bëri Ademin të tillë të cilit melekët i bënë sexhde kurse shkaku i kësaj sexhdeje është në krijimin e Ademit me "jed". Nëse në ndonjë rast fjala "jed" do të thoshte kudret atëherë arsyeja për shkak të të cilit melekët i kanë bërë sexhde Ademit do të ishte i pranishëm në të gjitha krijesat dhe se urdhëresa do të përfshinte sexhden për të gjitha krijesat e jo vetëm për Ademin. Për këtë arsye, "jed" nuk është kudret.

2). - Kudreti i Allahut është një, kurse fjala "jed" është përdorur në dysi.

3). - Fjalët e Allahut َ {لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَي}- tregojnë në specifikimin e Ademit respektivisht se ai është përjashtim nga të tjerët. Nga kjo arsye, është e domosdoshme që çdo gjë pos Ademit mos të krijohet me "jed", ndërsa pasi nuk ka dyshim se çdo gjë tjetër është krijuar me kudret nga kjo rezulton se "jed" nuk është njëjtë çka edhe kudreti.

Dhe qëndrimi i dytë (dhe ky është qëndrimi korrekt) se "jed" në këtë ajet është metaforë për kudret Ata mendimin e tyre e dëshmojnë me dëshmitë vijuese:

1). - Kudreti është ai që gjerat i ngre nga gjendja e mosekzistimit në gjendjen e ekzistimit kurse "jed" është po ky dhe nga shkaku që "jed" është njëjtë çka edhe kudreti.

2). - Kudreti i Allahut xh.sh. është cilësia e Tij e pafillim e obligueshme ekzistuese. Si e tillë, është e domosdoshme që ajo të lidhet për tërë atë që është e mundur, sepse në të kundërtën ajo do të kishte nevojë për ndonjë determinues. Kjo do të thotë se tërë ajo që është e mundshme është në kudretin e Allahut xh.sh. Nuk ka dyshim se ekzistimi i Ademit është nga gjerat e mundshme dhe se kudreti i Allahut xh.sh. lidhet edhe për të. E nëse për "jedin" shikojmë ndarazi nga kudreti është i domosdoshëm influkcioni i dy influentëve mbi njërën gjë kurse kjo është e pamundshme.

3). - Përshkrimi i influentit për Allahun xh.sh. krahas kudretit është përshkrim i diçkahit pa dëshmi kurse një përshkrim i tillë sipas ixhmait nuk është i lejueshëm.

Pastaj, në përgjigjen kundër qëndrimit të parë [11] themi:

Nëse Ademi është distinguar për atë që është krijuar me dy "jed" të cilat janë cilësi të veçanta, atëherë shtazët janë më të distinguara se ai sepse ato janë krijuar me shumë "jed". [12] Allahu xh.sh. thotë në Kur'an: {أَوَلَمْ يَرَوْاْ أَنَّا خَلَقْنَا لَهُم مِمَّا عَمِلَتْ أَيْدِينَآ أَنْعاماً فَهُمْ لَهَا مَالِكُونَ .} - "Si nuk shohin ata që ne atyre u japim shtazë të cilat ne me ejdin tonë i kemi krijuar", (Ja Sin, 71).

Pastaj themi: Për ç'arsye kuptimi i ajetit: {لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَي} - nuk mund të jetë tregimi i kujdesit të cilin Allahu xh.sh. ia ka dhuruar me rastin e krijimit? Njeriu, kur dëshiron të jep shenjë që ia ka dhënë sajimit të ndonjë gjëje thotë: "Këtë e kam bërë me duart e mia". [13] Është e njohur se kujdesi i këtillë me rastin e krijimit nuk i është treguar askujt pos Ademit a.s..

Përgjigjja në dëshminë e tyre të dytë është: Dysia nuk udhëzon në obligueshmërinë e ekzistimit të dy gjerave sepse Allahu xh.sh. thotë: {يٰأَيُّهَا ٱلَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا نَاجَيْتُمُ ٱلرَّسُولَ فَقَدِّمُواْ بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَة.} - "O besimtarë, kur dëshironi të këshilloheni me Pejgamberin para (bejne jedej) [14] këshillimit ndani sadakë", (El-Mudžadele, 12).

Dhe thotë: {وَهُوَ ٱلَّذِي يُرْسِلُ ٱلرِّيَاحَ بُشْراً بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتهِ} - "Ky është ai i cili dërgon erëra si lajm i gëzueshëm (bejne jedej) të mëshirës së tij", (El A'raf, 57).

Kurse përgjigjja në dëshminë e tyre të tretë është: "Dallueshmëria e Ademit a.s. është në shumë keramete dhe begati, të cilat i janë dhënë e jo krijimit të tij me "jed", i cili është cilësi e veçantë si thonë ata. Këto begati dhe keramete që i janë dhënë Ademit a.s., nuk i janë dhënë askujt tjetër pos atij". [15]

Imam El-Bejhekiu thotë: "Dijetarët e kësaj shkence kanë thënë: Nga kuptimet e fjalës jed është edhe fuqia, siç e thotë këtë Allahu xh.sh. në Kur'an": {ٱصْبِر عَلَىٰ مَا يَقُولُونَ وَٱذْكُرْ عَبْدَنَا دَاوُودَ ذَا ٱلأَيْدِ إِنَّهُ أَوَّابٌ.} - "Duro (o Muhammed) për atë që thonë ata dhe kujtoje robin Tonë Daudin, të fuqishëm (dhel ejdi) në fe, ai me të vërtetë, i është drejtuar Zotit", (Sad, 17).

Gjithashtu, ndonjëherë fjala jed është me kuptim të "pushtetit" dhe "kudretit" sikur për shembull në ajetin: {قُلْ إِنَّ ٱلْفَضْلَ بِيَدِ ٱللَّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَآءُ} - "Thuaj: Pa dyshim begatia është në pushtetin e Allahut (bi Jedil-lahi) dhe Ai i jep atij që do", (Ali Imran, 73).

Ndonjëherë, fjala jed vjen në kuptimin "mirësi" sikur që njeriu thotë: {كم يد لي عند فلان} - "Sa jed i kam bërë filanit e filanit", d.m.th. Sa të mira i kam bërë filanit e filanit.

E ndonjëherë, fjala jed vjen në kuptimin e lidhjes, sikur që thotë Allahu xh.sh. në Kur'an: {أَوَلَمْ يَرَوْاْ أَنَّا خَلَقْنَا لَهُم مِمَّا عَمِلَتْ أَيْدِينَآ أَنْعاماً فَهُمْ لَهَا مَالِكُونَ .} - "Si ata nuk e shohin se si ne atyre u japim kafshë të cilat ne me ejdin tonë i kemi krijuar", (Ja Sin, 71), Respektivisht, "të cilat Ne i kemi krijuar". [16]

Imam El-Bejhekiu thotë: "E sa i përket fjalëve të Allahut": {قَالَ يٰإِبْلِيسُ مَا مَنَعَكَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَي .} - "Thuaj: o Iblis, ç'të pengojë t'i bësh sexhde atij që e kam krijuar bi jedejje", (El-Fet'h, 10).

Është e vërtetë se bi jedejje nuk mund të shpjegohet si "dy duar", sepse Allahu xh.sh. është Një, Unik dhe nuk është i përbërë nga pjesët. [17]

Po ashtu ajeti: {يَدُ ٱللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ} - "Do të thotë ngritja e kuptimit të zotimit të cilën ia kanë dhënë Pejgamberit të Zotit ...".

Pejgamberi a.s. thotë: [يد الله مع القا ضي حين يقضي] - "Jedi i Allahut është me kadiun kur gjykon." - Ndihma e Allahut është me kadiun kur gjykon". [18]

Dhe thotë: "Dhe nuk është kuptimi i jedit, kur e numërojnë në sifate, dora dhe të themi se Ai ka duar, gishta dhe të ngjashme, por Ai ka jed dhe ne i përshkruajmë jed duke e përdorur vetëm fjalën e cila ka ardhur në Kur'an". [19]

Ibn Xhevziu thotë: "Nga ajetet e paqarta është edhe ky ajet": {قَالَ يٰإِبْلِيسُ مَا مَنَعَكَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَي}

Dije, se fjala jed në gjuhën arabe vjen në kuptime të ndryshme: "Nga këto domethënie është ni'met dhe ihsan".

Allahu xh.sh. në Kur'an thotë duke e cekur të folurit e hebraikëve: {يَدُ ٱللَّهِ مَغْلُولَةٌ} - "Jedi i Allahut është i shtrënguar" - që do të thotë: "Ni'metet e Tij janë të pakta".

Jed në gjuhën arabe gjithashtu është edhe "fuqia". Arabët thonë: {له بهذا الأمر يد} - "Ai ka jed për këtë" - ai ka fuqi për këtë.

Të folurit e Allahut xh.sh.: {لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَي} - "Atë qe e kam krijuar bi jedejje". Do të thotë: "Atë që me kudretin tim dhe nimetin tim e kam krijuar".

Hasan El-Basriu thotë: {يَدُ ٱللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ} - "Ihsani i tij dhe kthimi për të mirë, dmth., Ai jep më shumë se që ne meritojmë".

Ebu Ja'la El-Ferrai thotë (Muxhessim): "Jedani janë dy duar për shkak se, nëse këto nuk janë dy duar, atëherë Ademi nuk është dalluar kundrejt krijesave të tjera me Kudretin e tij".

Themë (Ibn Xhevzij): "Ky është të folur pa kurrfarë dëshmi. Vërtetë arabët e përdorin shprehjen jedani për Kudret siç qëndron kjo në vargjet e Urve ibn Hazimit". {فقالا شفاك الله و الله ما لنا بما ضمنت منك يدان .} - "Dhe thanë: Allahu të shëroftë. Pa dyshim ne nuk kemi për atë që të ka kapluar jedani", respektivisht: Ne nuk kemi fuqi për këtë.

E sa i përket fjalimit të tij: "Allahu e krijoi Ademin me jedin e tij duke e dalluar kundrejt krijesave të tjera", edhe ai është jokorrekt sepse Allahu xh.sh. thotë: {أَوَلَمْ يَرَوْاْ أَنَّا خَلَقْنَا لَهُم مِمَّا عَمِلَتْ أَيْدِينَآ أَنْعاماً فَهُمْ لَهَا مَالِكُونَ .} - "A nuk e shohin ata se Ne me ejdin tonë kemi krijuar për ata kafshë me të cilat disponojnë ata", (Ja Sin, 71).

Dhe kjo nuk do të thotë që kafshët janë të dalluara kundrejt krijesave të tjera.

Dhe thotë: {وَٱلسَّمَآءَ بَنَيْنَاهَا بِأَييْدٍ .} - "Dhe qiejt me ejdin tonë i kemi krijuar", (Edh-Dharijat, 47).

Por kjo nuk do të thotë se qiejt janë dalluar kundrejt krijesave të tjera. [20]

Imam Taberiu thotë: "Më ka treguar Aliu, i cili thotë: Më ka treguar Ebu Salihu, i cili thotë: Më ka treguar Muaviu, i cili thotë: Më ka treguar Aliu, i cili thotë: Më ka treguar Abdullah ibn Abbasi i cili thotë: Fjalët e Allahut: {وَٱلسَّمَآءَ بَنَيْنَاهَا بِأَييْدٍ} - "Kurse qiellin e kemi ndërtuar me "ejdin" [21] tonë" - do të thonë bi kuvveh - me fuqi".

Më ka treguar Muhammed ibn Amri, i cili thotë: "Më ka treguar Ebu Asimi, i cili thotë: Më ka treguar Isa dhe El Harithi, i cili thotë: Më ka treguar El Haseni i cili thotë: Më ka treguar El-Verka, i cili thotë: Më ka treguar Ibn Ebi Nexhihi, i cili thotë: Më ka treguar Muxhahidi: Këto fjalë të Allahu kanë kkuptimin: "bi kuvveh" - me fuqi".

Më ka treguar Bishri, i cili thotë: "Më ka treguar Jezidi i cili thotë: Më ka treguar Seidi nga Katade, se ka thënë: {وَٱلسَّمَآءَ بَنَيْنَاهَا بِأَييْدٍ} do të thotë: Dhe qiellin me fuqinë tonë e kemi ndërtuar".

Nga Sufjani transmetohet: "E kemi ndërtuar me fuqinë tonë". [22]

Ibn Akili thotë: {لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَي} - kuptimi i kësaj është: "Atë që unë personalisht e kam krijuar". Ky ajet është sikur ajeti: {ذٰلِكَ بِمَا قَدَّمَتْ يَدَاكَ} - "Ja kjo është për shkak të veprave tua", (El-Haxhxh, 10), - "Kjo është për shkak të asaj që e ke bërë jedake". [23]

Imam Es-Sujutiu thotë: "Ibn'ul-Ethiri thotë në En-Nihaje (5/293): Jedull-llah është metaforë për ruajtjen e Tij". [24]

El-Kurtubiu thotë: "Muxhahidi thotë: Jed këtu është [25] në kuptimin e lidhjes dhe konfirmimit, d.m.th. atë që Unë e kam krijuar". [26]

El-Bejdaviu thotë: {لمَا خَلَقْتُ بِيَدَي} - "Atë që unë e kam krijuar pa baba dhe nënë kurse dysia është përforur për shkak të begative plotësuese që i janë dhënë". [27]

El-Maverdi: {لمَا خَلَقْتُ بِيَدَي} - "Atë që unë e kam krijuar me fuqinë apo kudretin tim, apo atë që vetë e kam krijuar". [28]

Ibn Atijje duke e komentuar këtë ajet: "Tërë kjo tregon në kudretin dhe kuvetin kurse e ka përmendur jed-in që njerëzve t'ua shpjegojë më mirë, sepse jed zakonisht është shenjë për kudret dhe forcë". [29]

Es-Sealibiu thotë: "Bi Jedejje - është shenjë për kudret dhe kuvvet". [30]

Shevkaniu thotë: {لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَي} - "ç'të pengoi që t'i përulesh atij që unë personalisht e kam krijuar pa ndonjë ndërmjetës. Allahu xh.sh. ia ka përshkruar vetes krijimin e Ademit edhe pse Ai është krijues i çdo gjëje si nder për të siç ia shtoi krahas emrit të Tij Qabenë, devenë, shpirtin ...". [31]

Risimtarët, krahas asaj që Allahut xh.sh. i përshkruajnë dorë shkojnë edhe një hap më tutje, në krahasimin e Allahut me krijesat dhe thonë se Ai ka dy duar dhe se të dyja janë të djathta. Ky është një texhsim dhe teshbih i qartë.

Imam Er-Rraziu thotë: "Nëse Ai do të kishte dy duar, dhe të dyja do të ishin të djathta, kjo do të ishte qenie tejet e shëmtuar dhe neveritëse. I lartësuar është Allahu nga kjo. Nëse Ai i ka dy duar, atëherë secila individualisht është jo e plotë kurse kjo është mangësi". [32]

Siç pamë, të gjithë mufesirët e kanë shpjeguar fjalën jed në të gjitha format e saj në kuptimin e saj metaforik dhe askush nuk ka thënë se kjo është dora, kështu që për vehabinjtë dhe dëshmitë e tyre mbetet vetëm të themi: "Zemrat e zeza nuk do ta ndriçojnë fytyrën e mikut tim, ku është fikur kjo dritë, e ku drita e Diellit të shkëlqyeshëm".

Autor: Sami XHEKO
Përktheu: Nexhat IBRAHIMI

_________________________

[1] - Citati sipas: Imam Ebu Hanifeh, El-Fikh'ul-Ekber, në: Nexhat Ibrahimi, Vepra 4, Shkup, 2009, fq. 65-66.
[2] - Fikh'ul-Ebsat.
[3] - Sipas: Imam Ebu Hanifeh, po aty, fq. 104.
[4] - El-Vusul ila Ilm'il-Usul, Ibn Burhan, 1/377.
[5] - Ky është qëndrimi i tërë halefit dhe numrit të madh të dijetarëve të selefi salihit.
[6] - Lisan'ul-Arab, Muhammed ibn Mukrim ibn Mendhur El-Afriki, 3/ 81, Darus-Sadir, Bejrut, botimi i parë.
[7] - Ibid. 15/422.
[8] - Ibid. 15/423.
[9] - Ata janë koprracë sepse nuk kthejnë mirësitë dhe nuk i falënderohen Allahut xh.sh. Në mirësitë e Tij.
[10] - Por begatitë e Tij ndaj jush janë të shumta.
[11] - Se këto janë dy cilësi.
[12] - Me rastin e përshkrimit të krijimit të Ademit përmendet dysia e fjalës "jed" kurse me rastin e përshkrimit të shtazëve përmendet shumësi i kësdaj fjale "ejd".
[13] - Madje edhe nëse ky njeri nuk ka duar dhe nuk e ka sajuar atë me duar sepse me këtë fjali dëshirohet të tregohet në objektin e sajuar e jo nëp mjetin me të cilin është sajuar.
[14] - Shohim se këtu përdoret dysia e fjalës "jed" por se kjo aspak nuk tregon në ekzistimin e dy gjerave.
[15] - Esasu't-Takdis, Fahruddin Er-Rrazi, fq. 99-101.
[16] - El-Esmau Ves-sifat, El Bejheki, fq. 336.
[17] - El-Esmau Ves-sifat, El-Bejheki, fq. 337.
[18] - Ibid., fq. 339-340.
[19] - Ibid. fq. 352.
[20] - Def'u Shubheti Teshbih, Ibn Xhevzi, fq. 6-7.
[21] - Ejd është shumësi i fjalës.
[22] - Xhami'ul Bejan fi Tefsir'il-Kur'an, Ibn Xherir Et-Taberi, 11/472.
[23] - Def'u shubheti Teshbih, fq. 7.
[24] - Sherh Sunenin Nesai, Xhelaluddin Es-Sujuti, 7/94, Mektebetul Matbu'atil Islamijje, Haleb, botimi i dytë, 1986.
[25] - Ajeti 10 i sures El-Fet'h.
[26] - El-Xhami' Li Ahkam'il-Kur'an, El-Kurtubi.
[27] - Envarut-Tenzil Ve Esrarut-Te'vil, El Bejdavi.
[28] - En-Nektu vel-Ujun, El-Maverdi.
[29] - El-Muharrerul Vexhiz fi Tefsiri Kitab'il-aziz, Ibn Atijje.
[30] - El-Xhevahir'ul-Hasan fi Tefsir'il-Kur'an, Es Se'alibi.
[31] - Fethul Kadir, Esh-Shevkanii.
[32] - Esasut-Takdis, Fahruddin Er-Rrazi, fq. 103.