Nivelet e ndryshme të Taklidit

Taklidi tek secili nivel ka rregulla të ndryshme. Mosbërja dallim ndërmjet niveleve të ndryshme mund të çojë deri tek idetë e gabuara. Idetë e gabuara lidhur me taklidin janë zhvilluar pikërisht nga mosbërja dallim në mes këtyre niveleve ose nga injorimi total i tyre. Kjo çështje do të shqyrtohet gjerësisht, meqë ekzistojnë disa keqinformime lidhur me nivelet e ndryshme të taklidit.

(Ekzistojnë disa nivele të taklidit, pra ai i personit të zakonshëm, i një dijetari ekspert, i një dijetari që është muxhtehid në shkollën e tij, si dhe ai i një muxhtehidi absolut, kur për të gjitha këto do të flitet në vijim - shën. i përkth.)


1. Taklidi i personit të zakonshëm

Në kontekstin e taklidit një 'person i zakonshëm' konsiderohet ai që ka njohuri të pakta mbi arabishten dhe mbi Islamin në përgjithësi, edhe pse ai mund të jetë inteligjent në fusha të tjera të dijes. Personi që ka aftësi për të lexuar tituj arabisht lidhur me Kur'anin dhe Sunnetin, mirëpo që nuk ka bërë ndonjë studim zyrtar islam me ndonjë instruktor të kualifikuar, do të zinte vend po ashtu në mesin e të zakonshmëve. Veç kësaj, studentët që zyrtarisht i kanë studiuar shkencat islame, mirëpo kanë dështuar në të zhvilluarit e akumenit të (mendjemprehtësisë së) tyre, do të futen po ashtu në këtë kategori. Personat e përmendur më lart janë të obliguar që të bëjnë taklid. Ata duhet që ta pasojnë një imam dhe muxhtehid të posaçëm, thjesht ngaqë ata nuk posedojnë aftësi për t'iu referuar Kur'anit dhe Sunnetit drejtpërdrejt e as që mund të bëjnë dallim në mes asaj që është në dukje kontradiktore dhe t'i japin përparësi skolaristike një opinioni ndaj tjetrit.

Shejh Hatib Bagdadi shkruan: "E sa i përket atyre që duhet të bëjnë taklid, tek ta bën pjesë personi i zakonshëm, i cili nuk i njeh metodat e nxjerrjes së normave islame. Për një person të tillë lejohet që ta pasojë një imam të posaçëm dhe të veprojë sipas fetvave të tij. Kjo është kështu, ngaqë ai nuk i posedon mjetet për ixhtihad, prandaj ai është i detyruar që të pasojë (dikë), sikurse një person i verbër që duhet ta pasojë dikë që është në gjendje të shohë për përcaktimin e drejtimit të Kiblës". [1]

Mukal'lidi (ai që pason) i këtij niveli nuk ka të drejtë të jepet pas shqyrtimit të dëshmive për të parë se opinioni i cilit imam është më i fuqishëm. Detyra e tij është thjesht që të mbështetet tek një muxhtehid dhe t'i pasojë opinionet e tij në të gjitha çështjet. Kjo është kështu, ngaqë ai nuk është në gjendje, nga pikëpamja akademike, që të japë mendime e vlerësime të atij lloji. Madje edhe nëse ky person gjen ndonjë hadith, i cili në dukje e kundërshton opinionin e imamit të tij, ai nuk duhet që të veprojë sipas atij hadithi, por duhet që të mbështetet tek opinioni i imamit të tij. Ai duhet të supozojë se nuk e ka kuptuar kuptimin ose kontekstin e hadithit siç duhet ose duhet të mos dyshojë në faktin se imami i tij posedon një dëshmi më të fuqishme sesa hadithi në fjalë, dëshmi për të cilën ai nuk mund jetë i informuar.

Kjo, pra lënia e hadithit dhe veprimi sipas opinionit të imamit, mund të duket si një propozim absurd. Mirëpo, e vërteta është se në këtë nivel të taklidit nuk ekziston ndonjë alternativë tjetër. Liria e të vepruarit me anë të cilitdo hadith me të cilin dikush bie në kontakt, tërësisht pa e marrë parasysh faktin se literatura sunnetike (pra ajo që ngërthen në vete hadithe) shtrihet mbi disa qindra mijëra hadithe të përfshira në më mbi se treqind përmbledhje, do të shpinte në një shtrembërim të Sheriatit dhe do të rezultonte në një kaos dhe konfuzion, ngaqë të kuptuarit se si të nxirren norma nga Kur'ani dhe Sunneti është një iniciativë aq e gjerë, sa që edhe nëse dikush do ta shpenzonte të tërë jetën duke u përpjekur për ta arritur këtë gjë, nuk do të ishte e mundur të bëhej ekspert. Shpeshherë, nënkuptohet një domethënie e jashtme e një hadithi të caktuar, mirëpo pas një ekzaminimi të kujdesshëm të parimeve kur'anore dhe sunnetike, si dhe të haditheve të tjera me autencitet të njëllojtë me të, shfaqet një domethënie tërësisht tjetër.

Të vepruarit me anë të domethënies së jashtme të një hadithi do t'i hapte rrugë po aq interpretimeve të ndryshme të një hadithi sa ka edhe intelekte. Unë vetë kam parë shumë njerëz që e kanë studiuar Kur'anin e Sunnetin dhe (pa ndihmën e ndonjë dijetari ose shkolle) kanë bërë konkluzione pa kripë, shumë larg nga e vërteta. Një shok imi, shumë i etur për të studiuar librat e hadithit, mendonte dhe besonte fuqimisht se edhe pse ishte pasues i Imam Ebu Hanifes, ai nuk do të hezitonte që ta braktiste shkollën e këtij imami, nëse do të gjente ndonjë hadith që do të ishte në kundërshtim me shkollën e tij. Duke u bazuar në këtë besim, ai e informoi dikë, në prezencën time, se nuk prishet abdesti i dikujt, veç nëse ai person vërtet dëgjon zhurmën e gazrave që dalin ose ndien erën e tyre. Unë menjëherë e kuptova se nga ka rrjedhur kjo ide e gabuar. Është e vërtetë se ekziston një hadith i tillë në Tirmidhi.

Hadithi i plotë i transmetuar nga Imam Tirmidhiu thotë: "Ebu Hurejre r.a. tregon se Pejgamberi s.a.v.s. ka thënë: Abdesti nuk prishet përderisa nuk ka zhurmë apo erë".

Imam Tirmidhiu pastaj transmeton një hadith tjetër, i cili është shumë i ngjashëm me të lartëshënuarin: "Nëse ndonjëri nga ju gjendet ulur në xhami dhe ndien ajër (frymë) në mes të të ndenjurave të tij, ai nuk duhet që të largohet përderisa nuk dëgjon zhurmë ose nuhat diçka". [2]

Shoku im pretendonte se abdesti nuk prishej, sipas këtij transmetimi, veç nëse ekzistonte dëshmia e ndonjë zhurme ose ere. E vërteta është shumë larg nga kjo. Të gjithë dijetarët pajtohen unanimikisht se ky hadith ka të bëjë vetëm për ata që janë rëndom të dyshimtë për prishjen e abdestit të tyre pa ndonjë arsye të mirëqenë. Pejgamberi s.a.v.s. ka njoftuar se personave në fjalë iu nevojitet më shumë sesa dyshimet e tyre për ta konfirmuar pavlefshmërinë e abdestit të tyre.

Kjo gjë sqarohet në transmetime të tjera siç është ai tek Ebu Davudi: "Nëse dikush nga ju gjendet në xhami dhe ndien ndonjë lëvizje tek të ndenjurat e tij dhe pastaj fillon të dyshojë nëse e ka prishur abdestin apo jo, ai nuk duhet që të largohet (nga xhamia), veç nëse ndien ndonjë erë ose dëgjon ndonjë zhurmë". [3]

Vetë Ebu Davudi ka transmetuar më tej nga Abdullah ibn Zubejri r.a. se Pejgamberi s.a.v.s. ia ka sqaruar këtë gjë një personi që dyshonte vazhdimisht për abdestin e tij. Vetëm dikush që është i kualifikuar dhe ekspert i hadithit mund ta arrijë këtë konkluzion. Veprimi në bazë të leximit të një hadithi nga një libër do të na shpite vetëm drejt ideve të gabuara dhe gabimeve të tilla si ai i bërë nga personi në fjalë. Ajo që është alarmuese është se ai ka vepruar sipas domethënies së jashtme të hadithit për një kohë të gjatë. Ai nuk e ka ditur se sa e sa namaze i ka falur pa abdest.

Ngjashëm, nëse pranohet koncesioni për ta lënë opinionin e një imami për hir të një hadithi, atëherë hadithi pasues i transmetuar në Tirmidhi do të duket se është kundër fetvave kolektive (xhumhurit) të imamëve: "Ibn Abbasi r.a. tregon se Pejgamberi s.a.v.s. e kishte bashkuar namazin e drekës (mesditës) me atë të ikindisë (pasdites) dhe namazin e akshamit (mbrëmjes) me atë të jacisë (natës) në Medinë edhe pse nuk ishte duke rënë shi ose ekzistonte ndonjë frikë. Ibn Abbasit r.a. iu kërkua që ta sqaronte këtë veprim dhe ai tha se Pejgamberi s.a.v.s. nuk dëshironte që ta ngarkonte Ummetin e tij". [4]

Përshtypja e parë që një person fiton nga ky hadith është se lejohet të bashkohet dreka me ikindinë dhe akshami me jacinë madje edhe pa qenë udhëtar, pa qenë i frikësuar ose pa pasur shi të rrëmbyeshëm. Të gjithë dijetarët, duke përfshirë edhe ata që pretendojnë se ndjekin hadithin fjalë për fjalë, e shohin hadithin me kuptimin e një bashkimi në dukje (të jashtëm) të namazeve në fjalë. Pejgamberi s.a.v.s. e fali drekën kur ishte gati koha e ikindisë dhe akshamin kur ishte gati koha e jacisë. Ky interpretim do të përputhej me të gjitha parimet dhe dëshmitë e tjera nga Kur'ani dhe Sunneti, ndërsa kuptimi i parë dhe i jashtëm jo.

Këta janë dy shembuj nga shumë të tjerë, ku një person që nuk është i kualifikuar mund ta devijojë shumë lehtë veten e tij dhe të tjerët në keqinterpretimin e teksteve. Për këtë arsye dijetarët kanë deklaruar se një jodijetar, i cili nuk është i aftë ta kuptojë hadithin, duhet të mësojë nga një person që është ekspert i asaj fushe. Taklidi ndaj një imami ose muxhtehidi vjen në shprehje kur ekziston një kundërshtim i jashtëm (në dukje) në Kur'an dhe Sunnet. Nëse ekziston një dallim mendimi në mes Imam Ebu Hanifes dhe Imam Shafi'iut, për të dyja anët ekzistojnë dëshmi. Në rastet ku ekzistojnë dëshmi jo të harmonishme e të përputhshme për dy anë, personi që nuk mund të gjykojë se argumenti i cilit nga dy dijetarët është më i fortë, duhet që ta pasojë një imam dhe muxhtehid të posaçëm.

Nëse dikush e pranon Imam Ebu Hanifen si imam të vet dhe gjen ndonjë hadith që në dukje e mbështet mendimin e Imam Shafi'iut, ai nuk duhet ta lërë mendimin e Imam Ebu Hanifes, ngaqë duhet të ekzistojë një arsye e fortë (sipas pikëpamjes hanefite) për Imam Ebu Hanifen (ose muxhtehidët brenda shkollës hanefite) për lënien e atij hadithi. Askush nuk mund të konkludojë se pikëpamja hanefite është kundër hadithit. Gjithë kjo është më e qartë në një skenar ku pasuesi nuk e posedon kualifikimin akade-mik për të gjykuar se cila dëshmi është më e fortë. Edhe nëse ky pasues gjen ndonjë hadith që e kundërshton imamin e tij, ai nuk duhet që ta braktisë opinionin e imamit të vet, por duhet të supozojë se nuk e ka kuptuar domethënien e hadithit në kontekstin e duhur. Parimi i kësaj qasje është shumë i thjeshtë. Një person që ka nevojë për këshillë ligjore shkon tek një jurist dhe përfaqësues ligjor i respektuar. Ai nuk drejtohet në studimin e librave të ligjit në mënyrë të pavarur.

Nëse ai i qaset një eksperti ligjor, reputacioni i të cilit është i patëmetë dhe për të cilin e di se nuk do ta mashtrojë, dhe kupton se ekziston një kundërshtim i jashtëm në ligj dhe në atë që ai është duke e këshilluar, prapëseprapë duhet që ai ta dëgjojë këshilluesin ligjor dhe të veprojë sipas këshillës së tij. Ai nuk duhet që ta paragjykojë këshilltarin e tij ligjor dhe duhet që të supozojë se ligji mund të interpretohet në një mënyrë që është ndryshe nga ajo që ai vetë e kupton. Kjo qasje është e domosdoshme (dhe e pranueshme), meqë çdokush e di se për ta kuptuar ligjin kërkohet një ekspertizë dhe mendjemprehtësi shumë e thellë. Kjo ekspertizë është edhe më e nevojshme kur ligji nxirret nga Kur'ani e Sunneti dhe ekstrapolohet tek korpusi i plotë i Sheriatit, i cili e mbulon të gjithë hapësirën e ekzistencës njerëzore. Dijetarët kanë sugjeruar dhe dëshmuar se personi i zakonshëm nuk duhet që të drejtohet në të kuptuarit e Kur'anit dhe Sunnetit në mënyrë të drejtpërdrejtë, por duhet që të konsultohet medijetarët dhe juristët. Kjo gjë është nxitur në atë masë, saqë nëse një personi të zakonshëm i jepet një fetva, e cila del të jetë e gabuar, përgjegjësia bie mbi dhënësin e fetvasë dhe jo mbi atë që e ka kërkuar atë dhe ka vepruar sipas saj. Por, nëse një person i zakonshëm vendos ta konsultojë tekstin vetë dhe e pranon si të vërtetë një interpretim të gabueshëm dhe vepron sipas tij, ai nuk do të jetë i liruar nga përgjegjësia dhe faji për gabimin e tij, ngaqë nuk ishte përgjegjësi e tij që të kërkonte zgjidhje i pavarur.

Për shembull, hixhamja (arab.: الحجامة ) [5] nuk e prish agjërimin. Nëse një person i zakonshëm e pyet një mufti (personin që jep fetva) nëse hixhamja ia prish agjërimin atij dhe muftiu, për çfarëdo shkaku e arsye, i përgjigjet se po, atëherë barra dhe mëkati i personit të zakonshëm që do të hajë dhe pijë gjatë pjesës së mbetur të ditës do të bie mbi muftiun dhe jo mbi të. Autori i El-Hidaje, një libër i famshëm mbi ligjin sipas medhhebit hanefi, thotë se personi i zakonshëm do të duhet që ta kompensojë agjërimin, mirëpo nuk do të ketë dënim shtesë për të. Autori i El-­Hidaje e sqaroi këtë gjë duke thënë se fetvaja është një dëshmi ligjore për personin e zakonshëm, mirëpo nëse po i njëjti person i zakonshëm ka lexuar tek Ebu Davudi dhe Tirmidhiu se Pejgamberi s.a.v.s. kishte kaluar pranë një personi që ishte duke bërë hixhame ndërsa agjëronte dhe kishte thënë se: "Edhe ai që po e bën hixhamen edhe ai që është duke iu bërë ajo e kanë prishur agjërimin". [6]

- dhe ka konkluduar se agjërimi i tij është prishur dhe ka filluar që të hajë e pijë, atëherë sipas Imam Ebu Jusufit, ai do të duhet që ta kompensojë agjërimin dhe të jetë përgjegjës për dënimin me agjërim të gjashtëdhjetë ditëve radhazi. Ebu Jusufi ka sqaruar: "Personi i zakonshëm duhet që ta pasojë dijetarin dhe juristin, meqë ai vetë nuk është në gjendje të arrijë tek një konkluzion korrekt përmes leximit të hadithit". [7]

Shkurtimisht, niveli i parë i taklidit vlen për personin e zakonshëm, i cili duhet ta pasojë (ndjekë) opinionin e imamit të vet.


2. Taklidi i një dijetari ekspert

Një dijetar ekspert, ndonëse jo muxhtehid, megjithatë ka arritur zotërim dhe kontroll mbi shkencat islame si tefsiri, hadithi dhe fikhu. Erudicioni i këtij niveli kërkon zhvillim të aftësisë për të nxjerrë norma nga Kur'ani dhe Sunneti. Shah Velijjullahu e ka sqaruar termin 'dijetar ekspert' me fjalët në vazhdim nga 'Kapitulli mbi dijetarin ekspert në një shkollë juridike': "Ky dijetar i memorizon veprat e shkollës së tij të posaçme. Parakushtet janë ato se ai duhet të jetë i sigurt dhe i shëndoshë në të gjykuar dhe të kuptuar, shumë i aftë në gjuhë arabe dhe retorikë, duhet të jetë i informuar dhe i vetëdijshëm mbi nivelet e ndryshme të preferencave (në argumente), si dhe duhet të kuptojë kontekstin e dijetarëve të shkollës së tij juridike. Ai duhet të jetë i vetëdijshëm mbi deklaratat se janë të pakta e të kufizuara, megjithëse ato mund të duken të jenë të përkryera". [8]

Ky person është i aftë për të qenë mufti brenda një shkolle juridike (pra medhheb). Ky klasifikim i taklidit dallon nga taklidi i personit të zakonshëm në këto që pasojnë: "Ky person nuk është i informuar vetëm mbi shkollën juridike, por edhe mbi argumentimin që qëndron prapa fetvave të asaj shkolle. Si një mufti, ai është i aftë që t'i analizojë opinionet e ndryshme brenda shkollës së tij dhe është i kualifikuar për të lëshuar fetva duke u bazuar në nevojat e epokës së tij ose për t'i shpjeguar e sqaruar ato në përputhje me rrethanat. Prandaj, ato çështje që shqyrtohen nëpër librat e shkollës juridike tek e cila ai mbështetet, mund të vlerësohen në pajtim me premisat e shkollës. Në rrethana të veçanta, ai mund ta lërë imamin e tij dhe të pasojë opinionin e një imami tjetër. Rregullat dhe kushtet e kësaj praktike shpjegohen tek parimet e jurisprudencës dhe në librat e dhënies së fetvave". [9]

Mund të lindë një situatë ku dijetari ekspert zbulon një hadith, i cili e kundërshton plotësisht opinionin e imamit të tij ose zbulon një argument që është më i fortë sesa ai i imamit të tij. Në një skenar të tillë, edhe Shah Velijjullahu shkroi se: 'A duhet që ky dijetar ta praktikojë hadithin dhe ta braktisë shkollën e tij? Ekzistojnë mendime të ndryshme mbi këtë çështje. Autori i Hazenet'urr-rrivajat e ka shtjelluar këtë çështje gjerësisht dhe ka cituar nga libri me titull Destur'us-salikin". Ne do t'i paraqesim fjalët e tij tekstualisht ...'. [10] Shah Velijjullahu vazhdon duke cituar tekstin. Thënë shkurtimisht, disa dijetarë besojnë se ky dijetar nuk e posedon të drejtën e posaçme për ta lënë opinionin e imamit të tij dhe të veprojë sipas hadithit, ngaqë ka mundësi që imami i tij të kishte një perspektivë, të cilën ky nuk e ka. Megjithatë, shumica e dijetarëve besojnë se në qoftë se ky dijetar ekspert i ka vlerësuar të gjitha argumentet nga të gjitha anët, atëherë ky e posedon të drejtën e veprimit sipas hadithit nëse i plotëson kërkesat e mëposhtme:

1. Të jetë vërtet një ekspert i kalibrit të përmendur më parë.
2. Të ketë provuar në mënyrë adekuate se hadithi në fjalë është vërtet autentik. Nganjëherë, muxhtehidi do të hiqte dorë nga veprimi sipas ndonjë hadithi të caktuar, ngaqë ai nuk mendohej të ishte autentik. Nëse puna qëndron kështu, atëherë jomuxhtehidi nuk e posedon të drejtën e posaçme për ta lënë shkollën (medhhebin) e tij.
3. Që asnjë ajet kur'anor apo hadith të mos e kundërshtojë në dukje hadithin në fjalë.
4. Që kuptimi i hadithit të jetë i qartë dhe të mos ketë mundësinë e ndonjë interpretimi tjetër. Një muxhtehid i caktuar mund ta pranojë si të vërtetë një domethënie të një teksti, e cila mund të jetë në kundërshtim me domethënien e tij të jashtme. Nëse puna qëndron kështu, atëherë jomuxhtehidi nuk mund të pretendojë ndryshe, meqë imami i tij e ka fiksuar kuptimin e tij sipas aftësive të veta intelektuale, të cilat pasuesi nuk i ka. Taklidi kërkon që një jomuxhtehid ta pasojë një muxhtehid në hapësira ku ekzistojnë disa mundësi të interpretimit mbi një tekst. [11]
5. Gjithashtu është e domosdoshme që opinioni i dijetarit ekspert të mos shkojë kundër konsensusit të katër imamëve. Rreziqet dhe dëmet e të shkuarit kundër konsensusit të katër imamëve janë shpjeguar e sqaruar më parë. [12]

Pra, nëse dijetari ekspert i përmbush këto kushte, ai mund ta braktisë mendimin e imamit të tij.

Ekstraktet pasuese nga dijetarë të spikatur e vërtetojnë këtë gjë.

Imam Neveviu shkruan: "Shejh Ebu Amr (Ibn Salah) ka thënë se secili dijetar i medhhebit shafi'i, i cili gjen ndonjë hadith që e kundërshton shkollën e tij (është fjala për ndonjë opinion ose fetva të shkollës së tij - shën i përkth.), atëherë, nëse ai i ka perfeksionuar mjetet për ixhtihad brenda vetes, ose ka siguruar zotërim mbi kapitullin e jurisprudencës nën diskutim, ose ka siguruar zotërim mbi çështjen nën diskutim, mundet që ta pasojë atë hadith të posaçëm i pavarur. Nëse ai nuk ka arritur perfeksionim ose nuk ka siguruar zotërim, mirëpo ende ndihet shumë i parehatshëm në kundërshtimin e tij ndaj hadithit dhe nuk gjen ndonjë shpjegim të arsyeshëm mbi opinionin e imamit të tij, atëherë ai përsëri mund ta pasojë hadithin në fjalë nëse ndonjë muxhtehid tjetër, përveç Imam Shafi'iut e ka praktikuar atë (Imam Neveviu i takonte medhhebit shafi'i në fikh). Kjo (pra që një muxhtehid tjetër e ka zbatuar hadithin) është një arsye e mjaftueshme për të që ta kundërshtojë opinionin e imamit të tij. Kjo është ajo që ka thënë Shejh Ebu Amri, e cila është e mirë dhe është një standard". [13]

Shah Velijjullahu pajtohet me Imam Neveviun: "Opinioni i preferuar është ai i treti, i cili është ai që e ka thënë Ibn Salahu dhe me të cilin është pajtuar Neveviu dhe e ka menduar korrekt ...". [14]

Gjithmonë ka pasur diskutime brenda parimeve të jurisprudencës se: a mund të ndahet (të jetë i pjesshëm) ixhtihadi apo jo? A mundet, pra, një dijetar që nuk është muxhtehid absolut në të tërë korpusin ligjor të Islamit, të jetë muxhtehid në një fushë ose në një çështje të posaçme të Islamit? Disa dijetarë e përjashtojnë këtë mundësi, ngaqë ixhtihadi dhe akumeni i tij zhvillohen vetëm kur një dijetar ka arritur një nivel, në të cilin ai ka aftësi mbi të tërë korpusin ligjor të Islamit dhe ligjin islam. Ky është një privilegj vetëm për muxhtehidin absolut. Megjithatë, një grup shumë i madh dijetarësh pohojnë se një dijetar mundet që të jetë vërtet muxhtehid për një kapitull ose çështje të caktuar të ligjit islam, edhe nëse ai nuk e ka arritur nivelin e muxhtehidit absolut.

Shejh Taxhuddin Subki dhe Shejh Mehal'li që të dy e kanë mbajtur këtë qëndrim: "Mendimi korrekt është ai se ixhtihadi mund të jetë i pjesshëm, si për shembull, dijetarë të caktuar të zhvillojnë akumenin (mendjemprehtësinë) e tyre mbi kapituj të caktuar sikurse është, bie fjala, 'trashëgimia'. Kjo do të sigurohej përmes grumbullimit të të gjitha dëshmive dhe argumenteve në atë kapitull nga ana e vetë atyre ose përmes studimit të shkollës së një muxhtehidi të caktuar dhe pastaj të qenit në gjendje për t'i analizuar pikëpamjet me ekspertizë të ligjshme".

Shejh Benani ka shkruar në komentimin e tij mbi Xhem'ul-Xhevami': "Ixhtihadi i një shkolle juridike mund të jetë i pjesshëm. Kjo shkallë mund të sigurohet nga një person që nuk është muxhtehid absolut". [15]

Shejh Abd'ul-Aziz Buhari ka shkruar në komentimin e Parimeve të Fahr'ul-Islam Bezdevi se: "Në përgjithësi, dijetarët mendojnë se ixhtihadi mund të jetë i pjesshëm. Është krejtësisht e mundshme që një dijetar të bëhet muxhtehid në disa norma dhe ligje në vend të disa të tjerave". [16]

Imam Gazaliu ka shkruar: "Unë nuk besoj se ixhtihadi nuk mund të ndahet. Është e mundshme që një dijetar të jetë muxhtehid në një fushë dhe jo në të tjerat". [17]

Shejh Taftazaniu ka shkruar: "Gjithashtu, ju duhet të përkujtoni se këto kushte janë për një muxhtehid absolut, i cili jep fetva në të gjitha fushat dhe për të gjitha çështjet. Sa i përket muxhtehidit të një fushe dhe jo i të tjerave, ai duhet të dijë gjithçka që ka lidhje me fushën e tij dhe normat e saj". [18]

Meulana Amir Ali ka shkruar një fusnotë për të cilën Shejh Taftazaniu ka thënë: "Deklarata: 'Sa për muxhtehidin e një subjekti të caktuar ...', ai duhet t'i njohë parimet e imamit të tij, meqë çdo ekstraktim dhe ekstrapolim duhet të jetë në përputhje me ato parime. Një normë e re njihet si ixhtihad në normë dhe një dëshmi e re për një normë të treguar ekzistuese njihet si ekstraktim (tahrixh)". [19]

Shejh Ibn Hamami gjithashtu është pajtuar se ixhtihadi mund të jetë i pjesshëm. Ai më tutje ka shtuar se një dijetar që nuk është muxhtehid absolut duhet që vetëm ta pasojë imamin e tij në çështje, mbi të cilat nuk e ka arritur vetë shkallën e ixhtihadit.

Edhe Shejh Zejnuddin ibn Nuxhejmi e ka cituar tekstin e përpiktë. [20]

Megjithatë, Shejh Ibn Amir El-Haxhxhi e ka cituar deklaratën vendimtare të Shejh Zumulkanit: "Akumeni ixhtihadik është i një natyre të pandashme në atë që një dijetar duhet të jetë në gjendje për të nxjerrë dhe ekstrapoluar norma, për të kuptuar kontekstin e tekstit dhe dëshmitë e premisave, si dhe atë që i kundërshton ato. Njohuria e tij duhet të jetë gjithëpërfshirëse në këtë sens dhe që këtej ky akumen nuk është i ndashëm, si dhe është i nevojshëm edhe për ixhtihadin e pjesshëm. Megjithatë, nëse një dijetar posedon njohuri të përgjithshme mbi një kapitull ose çështje të caktuar, atëherë ai duhet që ta shfrytë zojë këtë akumen për atë kapitull ose çështje të caktuar". [21]

Thënë shkurtimisht, nëse një dijetar ekspert kupton se opinioni i imamit të tij mbi një çështje të caktuar e kundërshton një hadith, i cili është provuar se është autentik dhe konkluziv, atëherë duke u bazuar në opinionet e dijetarëve të cekura më lart, ai mund ta lërë opinionin e imamit të tij dhe ta praktikojë hadithin, edhe pse dijetari ekspert mund të mos e ketë arritur vetë nivelin e ixhtihadit absolut. Meulana Rashid Ahmed Gangohi, juristi i kohëve tona, ka shkruar: "Pas kujdesit të duhur, nëse ky opinion i imamit të tij është kundër Kur'anit dhe Sunnetit, atëherë secili besimtar duhet ta lërë opinionin e imamit. Askush nuk do ta mohojë këtë, nëse çështja është e provuar. Problemi është se si mundet që një person i zakonshëm ta përcaktojë këtë gjë"? [22]

Fjala përfundimtare mbi këtë çështje është skalitur nga Meulana Eshref Ali Tehanevi, citimin e gjatë të të cilit ne do ta paraqesim këtu pa kurrfarë shkurtimi: "Në qoftë se një dijetar shumë i ditur, inteligjent dhe i paanshëm kupton përmes investigimeve të tij ose një person i zakonshëm zbulon sinqerisht përmes një dijetari që i frikësohet Zotit të Madhërishëm se preferenca në një çështje të caktuar është për opinionin kundërshtues, atëherë duhet që të bëhen studime nëse opinioni më pak i preferuar posedon ndonjë hapësirë ose liri të ligjshme veprimi për implementim, nëse ekzistojnë baza ligjore (nën ligjin islam) për implementimin e këtij opinioni dhe nëse braktisja e këtij opinioni do të shpite drejt trazirës, përçarjes ose çrregullimit brenda Ummetit (komunitetit) Islam. Nëse ekzistojnë këto, atëherë ky opinion më pak i preferuar (ose më i dobët) duhet të pasohet ende. Hadithi vijues është dëshmi adekuate mbi këtë qasje: 'Aishja, Zoti i Lartmadhërishëm qoftë i kënaqur me të, ka thënë se Pejgamberi s.a.v.s. i ishte drejtuar asaj dhe i kishte thënë: A e ke ditur se populli yt (d.m.th., kurejshitët) i kanë zvogëluar themelet e Qabesë nga ato që i ka vendosur Ibrahimi a.s. [23]? Ajo i tha: Nëse puna qëndron kështu, atëherë ti do të duhej që ta rindërtoje Qabenë në bazë të themeleve origjinale. Pejgamberi s.a.v.s. ia ktheu: Nëse kurejshitët nuk do të ishin kaq rishtas në Islam (dhe kaq afër ditëve të kufrit), unë do ta kisha bërë pikërisht këtë gjë'. Pra, në këtë rast ekzistonte frika se populli do të kundërshtonte rreth prishjes së Qabesë gjer në themel, gjë e cila mund të rezultonte në tmerr. Ndonëse opinioni i preferuar ishte që Qabeja të rindërtohej në bazë të themeleve origjinale të saj, Pejgamberi s.a.v.s. nuk e lejoi rindërtimin e saj, ngaqë opinioni më pak i preferuar, pra ai i lënies së Qabesë ashtu siç ishte, po ashtu qe ligjërisht i lejueshëm, që do të thotë se iu dha preferencë opinionit më pak të preferuar. Nëse opinioni më pak i preferuar nuk ofron liri të arsyeshme veprimi dhe në vend të kësaj shpie faktikisht drejt një veprimi ilegal ose shpie drejt braktisjes së një veprimi të detyrueshëm dhe nuk posedon ndonjë dëshmi përveç analogjisë, ndërsa opinioni i preferuar posedon një hadith autentik në favor të vetin, atëherë hadithi duhet të praktikohet pa kurrfarë hezitimi. Në këtë rast nuk lejohet të bërit taklid. Kjo është kështu ngaqë çështja reale është të ndjekurit e Kur'anit dhe Hadithit dhe mu kjo është ajo që synohet me praktikimin e taklidit (pra që të lehtësohet të ndjekurit e Kur'anit dhe Hadithit). Kështu që kur të pasuarit e Kur'anit dhe Hadithit nuk pajtohet me taklidin, atëherë duhet adoptuar e para. Këmbëngulja në Taklid nën këto rrethana është kundërshtuar nga Kur'ani, Sunneti dhe dijetarët. Nëse shfaqen këto rrethana, kundërshtimi ose mbajta armiqësi ndaj cilitdo nga dijetarët dhe muxhtehidët nuk është e lejueshme. Kjo qëndron kështu për shkak se mund të ekzistojë mundësia që dijetari në fjalë nuk e dinte këtë hadith ose nëse e dinte, e ka konstatuar të dobët ose që shpjegohet përmes ndonjë parimi tjetër të ligjit islam. Dijetari dhe muxhtehidi duhet të justifikohen për këtë pakujdesi. Ngjashëm, çështja që ky hadith nuk i ka arritur këtij dijetari të posaçëm, nuk ia çrrënjos akumenin e tij akademik. Ekzistojnë disa raste ku dijetarë të mëdhenj nga mesi i sahabëve, Zoti qoftë i kënaqur me të gjithë ata, nuk kishin dëgjuar për ndonjë hadith të caktuar deri shumë vonë gjatë jetës së tyre, mirëpo ekspertiza ose akumeni i tyre akademik nuk është vënë kurrë në pyetje ose dyshim. Ngjashëm, një person që e prak-tikon taklidin nuk e posedon të drejtën e posaçme për ta gjykuar ose kritikuar dikë që nuk ka bërë taklid mbi një çështje, nëse është përmbushur kriteri i të përmendurave më lart (ku duhet adoptuar të pasuarit e hadithit). Kjo lloj diference ka qenë e përhapur që nga koha e paraardhësve tanë. Dijetarët përgjithësisht kanë punuar nën maksimën (arab.: kava'id): 'shkolla ime pranohet të jetë korrekte me mundësinë e të qenit jokorrekte, ndërsa shkollat e tjera konsiderohen të jenë jokorrekte me mundësinë e të qenit korrekte'. Kjo deklaratë zyrtare mundëson të pasuarit e një shkolle të posaçme, por duke i pranuar shkollat e tjera si barazisht valide gjithashtu. Megjithatë, mospajtimi me normat dhe konceptet fetare bazike të paraardhësve ose kundërshtimi i paraardhësve e nxjerr vepruesin jashtë ehl'us-sunne ve'l-xhema'as. Kjo qëndron kështu ngaqë ehl'us-sunne ve'l-xhema'a është forca kryesore e komunitetit musliman, opinionet e të cilit janë besuar dhe pasuar nga shokët e Pejgamberit s.a.v.s.. Ky veprim kundërshtimi është krejtësisht kundër veprimeve të sahabëve r.a., andaj një person i tillë do të vendosej jashtë parametrave të Ehli Sunnetit. Ngjashëm, një person që përvetëson një pozicion ekstrem në lidhje me taklidin, saqë ai e përjashton Kur'anin dhe Sunnetin, duhet gjithashtu që të largohet. Faktikisht, duhet që të përpiqemi dhe të largohemi nga zënia me njerëz të tillë ose nga këmbimi i pikëpamjeve me ta". [24]

Porositë e matura të ofruara nga Meulana Tehaneviu në këtë deklaratë, do ta shpëtonin komunitetin musliman nga shumë konflikte të brendshme. Nëse i përmbush kushtet e përmendura më lart, një dijetar ekspert mund ta lërë opinionin e imamit të tij dhe ta pasojë një hadith, mirëpo pavarësisht këtij dallimi shumë të pjesshëm me imamin e tij, ai ende do të konsiderohet mukal'lid (pasues) i imamit të vet. Prandaj, shumë dijetarë hanefinj kanë pasur mendime të ndryshme nga ai i Imam Ebu Hanifes mbi çështje të caktuara. Për shembull, pirja e një sasie shumë të vogël nga pija dehëse, d.m.th., nga një substancë tjetër nga vera, për të fituar pak fuqi ishte e lejuar nga Imam Ebu Hanifja, por jo nga të tjerët. Dijetarët hanefinj e lanë opinionin e imamit të tyre dhe e pasuan opinionin e shumicës. Gjithashtu, Imam Ebu Hanifja nuk e lejonte praktikimin e kontratës së përkohshme të ndarjes së të korrave. Sërish, dijetarët hanefinj e lejuan këtë praktikë nën kushte shumë të rrepta dhe me hise të definuara. Këta janë dy shembuj, ku dijetarët e mëvonshëm ranë në ujdi që të mos pajtoheshin me Imam Ebu Hanifen. Përndryshe, ekzistojnë disa shembuj ku dijetarë individualë të posaçëm hanefinj kanë pasur mendim të kundërt me pozicionin e imamit për shkak të një hadithi. Çështja është vërtet shumë sensitive dhe të pretenduarit se kredencialet skolaristike, të cilat janë të domosdoshme për këtë lloj të aktivitetit akademik, arrihen pa përpjekje të madhe, do të ishte diçka, thënë së paku, mizore. Duke mos marrë parasysh personin e zakonshëm, edhe dijetarët e aftë madje nuk kanë guxuar të dalin jashtë pozicionit të miratuar brenda medhhebit që i takojnë.


3. Taklidi i një dijetari që është muxhtehid në shkollën e tij

Një dijetar që është muxhtehid në shkollën e tij juridike i pason dhe i adopton parimet e një muxhtehidi absolut mbi nxjerrjen dhe përftimin e normave (usul), mirëpo e posedon aftësinë për të nxjerrë ligje drejtpërdrejt nga Kur'ani dhe Sunneti. Një muxhtehid i tillë mund të mos pajtohet me imamin e tij në detaje dhe norma të caktuara, mirëpo e pason shumicën e vendimeve të shkollës që i takon. Imam Ebu Jusufi dhe Imam Muhammedi nga shkolla hanefite, Imam Muzni dhe Imam Ebu Theuri nga shkolla shafi'ite, Imam Sehnuni dhe Imam Ibn Kasimi nga shkolla malikite, si dhe Imam Ibrahim El-Harbi dhe Imam Ebu Bekr El-Ethrami nga shkolla hanbelite, të gjithë janë shembuj të muxhtehidëve brenda shkollave të tyre respektive, të cilët kishin mendime të ndryshme (në çështje të caktuara - shën. i përkth.) nga themeluesit e shkollave të tyre. Shejh Ibn Abidini duke i paraqitur këta dijetarë shkruan: "Niveli i dytë (i muxhtehidëve) janë ata që janë muxhtehidë në shkollat e tyre juridike, sikurse Ebu Jusufi e Muhammedi dhe të gjithë dijetarët e tjerë hanefinj, të cilët janë në gjendje për të përftuar norma nga dëshmitë e përmendura më lart, duke u bazuar në parimet e mësuesit (imamit) të tyre. Këta dijetarë, megjithëse nuk pajtohen me mësuesin e tyre në detaje të caktuara, e pasojnë atë në bazat e parimeve të tij". [25]

Kjo është arsyeja se pse Imam Ebu Jusufi dhe Imam Muhammedi konsiderohen të jenë dijetarë hanefinj, edhe pse nuk janë pajtuar me Imam Ebu Hanifen në shumë detaje.


4. Taklidi i një muxhtehidi absolut

Muxhtehidi absolut është një dijetar që i përmbush të gjitha kërkesat e nevojshme për ixhtihad. Ai është i aftë që të formulojë parime për përftimin dhe nxjerrjen e normave dhe dispozitave nga Kur'ani dhe Sunneti dhe të deduktojë dhe formulojë ligje islame nga burimet primare. Imam Ebu Hanifja, Imam Maliku, Imam Shafi'iu dhe Imam Hanbeliu janë shembuj të dijetarëve të tillë. Megjithatë, edhe pse këta dijetarë janë absolutë në ixhtihadin e tyre, edhe këta gjithashtu nuk janë imunë ndaj të pasuarit (pra bërjes së një sasie të taklidit). Këta dijetarë do t'i drejtohen të pasuarit të një sahabiu ose tabi'ini në çështje ku Kur'ani dhe Sunneti kanë heshtur.

Ata do t'i japin përparësi opinioneve të tyre ndaj analogjive dhe ixhtihadit të vet. Këta që pasojnë janë disa shembuj nga gjenerata e parë e dijetarëve muslimanë.

Ummeri r.a. i dërgoi një letër kadiut Shurejh, e cila i formoi bazat e kësaj praktike. Imam Sha'biu thotë: "Shurejhi ka raportuar se Ummeri ia kishte shkruar një letër duke i thënë: Nëse je në një diskutim ose në një situatë, ku një normë nga Kur'ani është evidente, atëherë gjyko në përputhje me rrethanat. Nëse në Kur'an nuk gjen asgjë, atëherë shih në Sunnetin e të Dërguarit të Allahut dhe gjyko në përputhje me rrethanat. Nëse në Sunnet nuk gjen asgjë, atëherë shih se në çfarë janë pajtuar njerëzit (dijetarët) dhe gjyko në përputhje me rrethanat. Dhe nëse nuk gjen asgjë në burimet e lartpërmendura, atëherë ti ke një alternativë. Ti mundesh ose ta vësh në veprim apo ta përdorësh opinionin tënd dhe ta zbatosh atë, ose mundesh ta rezervosh gjykimin. Unë besoj se ta rezervosh opinionin tënd, nuk mund të jetë asgjë për ty, përveçse mirë". [26]

Ne duhet ta kemi parasysh faktin se Shurejhi ishte një muxhtehid absolut. Ummeri r.a. e këshilloi atë që ta përdorte ixhtihadin vetëm nëse nuk gjente opinion të dikujt tjetër. Abdullah ibn Mes'udi r.a. gjithashtu ka bërë një deklaratë të ngjashme, të cilën e kemi përmendur më parë nën diskutimin lidhur me taklidin absolut. Darimiu në Sunenin e tij ka transmetuar se kur Ibn Abbasi r.a. pyetej rreth një çështjeje, ai përgjigjej nga Kur'ani Fisnik. Nëse nuk gjente diçka në Kur'an, përgjigjej nga Sunneti i Pejgamberit Muhammed s.a.v.s. Nëse nuk gjente as aty diçka, atëherë përgjigjej nga Ebu Bekri r.a. dhe Ummeri r.a. (d.m.th., nga ixhtihadet dhe veprimet e tyre - shën. i përkth.). Nëse edhe tek ta nuk gjente gjë, atëherë drejtohej tek opinioni i vet. [27] Edhe këtu ne shohim se Ibn Abbasi r.a., i cili vetë ishte një muxhtehid kompetent, drejtohej tek opinioni personal vetëm nëse nuk gjente ndonjë zgjidhje nga Ebu Bekri r.a. dhe Ummeri r.a. Sha'biu ka thënë se njëherë një person kishte shkuar tek ai dhe e kishte pyetur diçka. Sha'biu iu përgjigj duke i thënë se Ibn Mes'udi r.a. e kishte bërë komentin vijues mbi të njëjtën çështje. Personi në fjalë insistoi që Sha'biu t'i jepte mendimin e vet. Sha'biu sqaron: "Shikojeni këtë njeri! Unë e informova mbi atë që Ibn Mes'udi r.a. kishte thënë, ndërsa ai kërkon që unë t'ia jap opinionin tim. Besimi im është më i dashur për mua sesa kjo (pra, që t'ia respektoj kërkesën e tij)". [28]

Këtu, Imam Sha'biu, i cili ishte njëri nga mësuesit e Imam Ebu Hanifes, preferoi që të mbështetej tek opinioni i Ibn Mes'udit r.a. Imam Buhariu e ka transmetuar (me një zinxhir të ndërprerë) deklaratën e Muxhahidit lidhur me komentin e pjesës së fundit të ajetit 74 të sures El-Furkan, pra: ... وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا - "... dhe neve na bën shembull (prijës) për të devotshmit", (Kur'an, El-Furkan: 74). E cila deklaratë thotë (d.m.th., që kjo pjesë ajeti komentohet kështu - shën. i përkth.): "Na bën imamë (prijës) që i pasojmë ata që erdhën para nesh dhe lejoi ata që vijnë pas nesh të na pasojnë ne"!

Hafiz Ibn Haxheri ka thënë se deklarata e Muxhahidit është transmetuar me një zinxhir të shëndoshë nga Ibn Xheriri dhe Ferjabiu. Ibn Haxheri vazhdoi më tutje duke e harmonizuar këtë deklaratë me citate të ngjashme nga disa komente të tjera. Ai konkludoi me citatin e Suddiut nga Ibn Ebi Hatimi: "Qëllimi nuk është të bërit imam (në namaz). Këta dijetarë po luten: O Allah! Na bën prijës në çështje që janë hallall dhe haram, kështu që të tjerët mund të na pasojnë në përputhje me rrethanat". [29]

Edhe Ibn Ebi Hatimi ka transmetuar nga Xha'fer ibn Muhammedi: "Kuptimi është: O Allah! Më dhuro aso pëlqimi ndër njerëzit, saqë nëse unë them diçka, ata e aprovojnë dhe e pranojnë atë nga unë". [30]

Muxhahidi, i cili ishte një muxhtehid absolut, e kuptoi rëndësinë e pasimit të të parëve të tij, një parim që fatkeqësisht duket se është shumë i folur e i përfolur në epokën tonë.

Autor: Mufti Muhammed Teki Usmani
Përktheu: Daim Abazi

_________________________

[1] - El-Fekih ve'l-Mutefekkih nga Hatib Bagdadi, f. 68, e shtypur nga Dar'ul-Ifta, Riad, 1389 h..
[2] - Xhami' Tirmidhi, vol. 3, f. 31.
[3] - Suneni i Ebu Davudit, vol. 1, f. 24.
[4] - Tirmidhi, vol. 1, f. 46.
[5] - Kjo është një lloj mjekësie tradicionale arabe që manifestohet me thithjen e gjakut të keq nga disa prerje të vogla në lëkurë përmes vakuumit të disa kupave (hixhamja njihet ndryshe edhe me emrin akupunktura). Kjo është lavdëruar edhe nga vetë Pejgamberi s.a.v.s. Te Buhariu dhe Muslimi gjendet një hadith që thotë se: 'Hixhamja është ilaçi juaj më i mirë'. - shën. i përkth.
[6] - Ky hadith është autentik e edhe zinxhiri i tij i transmetimit po ashtu. Imam Buhariu ka transmetuar se vetë Pejgamberi s.a.v.s. ka bërë hixhame ndërsa agjëronte, ndërsa Nisaiu ka transmetuar nga Ebu Seid El-Hudri s.a.v.s. se Pejgamberi s.a.v.s. i kishte dhënë leje atij që të bënte hixhame ndërsa agjëronte. Duke u bazuar në këto dy transmetime, të katër shkollat juridike, e edhe të gjithë dijetarët e tjerë, pajtohen unanimikisht se hadithi i përmendur në tekst (nga Ebu Davudi dhe Tirmidhiu) është ose i abroguar (i shfuqizuar) ose ka kontekst tjetër. Ekzistojnë interpretime të tjera e të ndryshme mbi këtë hadith. Referohuni tek Tuhfet'ul-Ahvedhi, vol. 2, f. 64/65.
[7] - El-Hidaje, vol. 1, f. 226.
[8] - Ikd'ul-Xhid, f. 51.
[9] - Ekzistojnë shpjegime të detajuara mbi këto kushte në librin e Ibn Abidinit Ukud Resmi'l-Mufti.
[10] - Ikd'ul-Xhid.
[11] - Këto katër kushte janë përcaktuar në librin e Meulana Eshref Tehanevi me titull El-iktisad fit-taklid ve'l-ixhtihad, f. 34 - 36.
[12] - Ky kusht gjendet tek Ikd'ul-Xhid, f. 58.
[13] - El-Mexhmu', komentimi i El-Muhedhdheb, vol. 1, f. 105.
[14] - Ikd'ul-Xhid.
[15] - Që të dyja citimet e lartshënuara mund të gjenden në komentimin e Shejh Benanit mbi Xhem'ul-Xhevami' (në fusnota), vol. 2, f. 403/404, e shtypur nga Et-Tixharijet'ul-kubra, Egjipt.
[16] - Keshf'ul-Esrar nga Abd'ul-Aziz Buhari, vol. 3, f. 137.
[17] - El-Mustesfa nga Imam Gazali, vol. 2, f. 103.
[18] - Et-Telvih me'at-Tevdih, vol. 2, f. 118 (e shtypur në Egjipt).
[19] - Et-Tevshih alet-Telvih, f. 604.
[20] - Fet-h'ul-gaffar, komentimi i El-Menar nga Ibn Nuxhejmi, vol. 3, f. 37 (e shtypur nga Mustafa El-Babi, Egjipt, 1355 h.).
[21] - Et-Takrir vet-Texhir nga Ibn Emir El-Haxhxh, vol. 3, f. 294.
[22] - Sebil'urr-Rreshad nga Meulana Gangohi, f. 30-31 (e shtypur nga Matbu'a e Delhit, 1352 h.).
[23] - El-Iktisad fit-taklid ve'l-ixhtihad nga Meulana Tehanevi, f. 42-45.
[24] - .
[25] - Sherh Ukud Resmi'l-Mufti nga Ibn Abidini, f. 4, e shtypur nga Dar'ul-Isha'at, Karaçi, 1378 h..
[26] - Suneni i Darimiut, vol. 1, f. 55, e shtypur nga Medine Matbu'a, 1386 h..
[27] - Ibid.
[28] - Ibid, vol. 1, f. 45.
[29] - Me fjalë të tjera: 'O All-llah! Na bën ne aq besimtarë, saqë të kënaqemi me atë që është hallall dhe të përmbahemi nga ajo që është haram, e pastaj lejoi të tjerët që të na pasojnë'!
[30] - Fet-h'ul-Bari, vol. 13, f. 210.