Vështrim lëvizjes vehabiste

Zhvillimin, rritën dhe lëkundjet ideore të vehabizmit do të mund ta kundronim nëpërmjet disa pikave:

1). Meqë vehabizmi miraton shkollën e Ibn Hanbelit, si shkollë të gjithëpranuar sunnite, dhe Ibn Tejmijjen, si autoritet fetar dhe shkencor të lartë, ky fakt në njëfarë mënyre nënkupton miratimin edhe të shkollave tjera islame nga ana e kësaj shkolle. I nisur nga ajo çka prisnin dhe shpresonin masat muslimane për një lëvizje të tillë, M. Ikballi fillimin e kësaj lëvizjeje e sheh si "vezullim të parë të mirëfilltë të jetës moderne islame", [49] kurse Mekdonaldi vendin e paraqitjes së kësaj lëvizjeje e përshkruan si "vendin më të pastër në botën dekadente islame". [50]

2). Thelbi i islamit është sheriati. Kurse realizimi i islamit është në shoqërinë ku respektohet sheriati. Sheriati duhet të zbatohet në tërësinë e tij, ndaj aty nuk ka vend për të drejtën profane, as për traditën (urfin). [51] Ky ishte edhe fillimi i konflikteve medhhebore, ashtu siç veproi Ibn Tejmijje, kryesisht duke refuzuar parimin e "kijasit" dhe "ixhmait" të hanefinjve. [52]

3). Fillimisht vehabizmi nuk synonte të "kthehet në fillim" në kuptim të likuidimit të subjektivitetit ndaj shkollave të ndryshme juridike dhe pastrimit të tyre në aspektin e besimit, sikur në kohën e paraekzistimit të shkollave në besim (akaid) dhe jurisprudencë (fikh).

4). Vehabizmi edhe pse pretendon se është lëvizje rimëkëmbëse, me ixhtihad të zhvilluar, ai edhe vetë paraqet lëvizje imituese, madje një hapë mbrapa. Megjithatë, ai dallon nga drejtimet tjera imituese, sepse ka kritikuar drejtimet tjera, ka ruajtur idetë dhe veprat e Ibn Tejmijes dhe ka imponuar idetë e Ibn Tejmijes në aplikim nga qarqet qeveritare, gjë që nuk ka ndodhur as në kohën e vetë Ibn Tejmijes. Ata ishin urë për idetë e Ibn Tejmijes në brezat e rinjë. Vehabizmi ishte pozitiv nga se zhvilloi kritikën (pa e vlerësuar shkencërisht se a ishte kritikë konstruktive apo destruktive) pas disa shekujsh amulli e apati, të cilat do të zhvillohen në shekullin XIX dhe XX. M. Ikballi për këtë lëvizje thotë se "me këtë lëvizje, drejtpërdrejt apo tërthorazi, mund të lidhen gati të gjitha lëvizjet e mëdha bashkëkohore të Azisë dhe Afrikës". [53]

5). Nëse raportet ehli sunnet - shi'a në kohën e Ibn Tejmijjes ishin jo fort të mira, në kohën e Muhammed Ibn Abdulvehhabit këto raporte i keqësuan deri në maksimum. Deri sa Ibn Tejmijje ishte kritikë ndaj shi'izmit, e sidomos ndaj rafiditëve, pastaj batinitëve e grupacione e individë të tjerë, vehabizmi jazin ekzistues ndërmjet ehli sunnetit dhe shi'itëve e rriti deri në skajshmëri dhe përjashtim. Vehabizmi ishte rigoroz dhe e rriti çarjen ndërmjet popujve muslimanë dhe vetes. Këtë largim nga masat e rriti edhe më tepër shpjegimi praktik i mësimeve islame, i cili kthente jo në porositë që mund të nxirren nga jeta e muslimanëve të parë, por në aplikimin praktik të mënyrës së jetës së muslimanëve të parë. [54]

6). Vehabizmi edhe në kohën e sotme nuk e ka kuptuar kohën e industrisë dhe teknologjisë, në vend që të absorbojë industrinë si të tillë dhe të rrisë standardin jetësor të popullit, të largohet nga dobësia, përçmimi dhe varfëria dhe të ecë drejt një jete më të mirë, më të lirë dhe më humane. [55]

7). Shikuar nga rrafshi praktik dhe ideologjik, vehabizmi nuk paraqet tendencë me ndikim pozitiv në renesansën e popujve muslimanë, ndonëse këtë në fillim e premtonte, në integrimin e grupeve në shoqërinë islame dhe do të ishte e domosdoshme që pasuesit e vehabizmit të bëjnë ndryshime radikale në pozicionet e tyre: ta islamizojnë jetën, t'i islamizojnë masat muslimane, ta absorbojnë teknikën dhe shkencën dhe ta islamizojnë atë, të jenë më konstruktivë dhe fleksibilë me idetë dhe trendet brendamuslimane dhe jashtëmuslimane. [56]

Autor: Nexhat S. IBRAHIMI,
Boton: Zëri islam - Prizren, 2004.

_________________________

Shkëputur nga Artikulli: "Natyra e Vehabizmit".

[49] - M. Ikbal, Obnova vjerske misli u islamu, bot. II i plotësuar dhe i ndryshuar, Sarajevë, 2000, fq. 180.
[50] - M. Ikbal, op. cit., fq. 180.
[51] - F. Karcic, Drustveno pravni ..., op. cit., fq. 63.
[52] - M. Ikbal, op. cit., fq. 179.
[53] - M. Ikbal, op. cit., fq. 180.
[54] - Edhe perëndimorët pranojnë se vehabizmi fillimisht kishte për qëllim që islamit t'ia kthejë tërë pastërtinë zanafillore, të përdhosur gjatë zhvillimit shekullor, të cilin ai e mendon të kundërt me mësimin e Muhammedit. Sipas: Andre Remon, op. cit., fq. 520.
[55] - M. Ikbal, op. cit., fq. 180.
[56] - Gjerësisht: Muhammed El-Behij, Muhammed bin Abdulvehhab, Islamska Misao, nr. 27/1981, Sarajevë, fq. 12-14.