Thenia per disa atribute (sifat) eshte si thenia per disa te tjera
Analize teologjike e parimit:
"Thenia per disa atribute (sifat) eshte si thenia per disa te tjera".
Me emrin e Allahut, Meshiruesit, Meshireplotit!
Falenderimi i takon Allahut, Zotit te Boteve. Paqa dhe Bekimi i Allahut qofshin mbi Pejgamberin tone, Muhamedin s.a.v.s., mbu familjen e tij te paster, mbi shoket e tij te ndershem dhe mbi pasuesit e tyre deri diten e gjykimit, e me pas:
Parimi:
"Thenia per disa atribute (sifat) eshte si thenia per disa te tjera".
Ky parim eshte nje prej atyre parimeve te Shk. Ibn Tejmijes dhe mbeshtetesve te tij (te me parshem dhe bashkekohore), me te cilin mundohen te atakojne shkollen e Imam Esh'arijut, me pretendimin se esh'arite aprovojne vetem shtate atribute (sifat) e Allahut xh.sh. qe jane El-Kudreh (fuqia/aftesia/mundesia), El-Iradeh (deshira/vullneti), El-Ilm (dituria), El-Hajat (jeta), Es-Sem'u (degjimi), El-Basar (shikimi) dhe El-Kelam (fjala). Dhe refuzojne atribuimin e Allahut me shprehje "analogus" (Muteshabihe - perngjasuese) te cilat jane paraqitur ne Kur'an dhe ne Traditen Profetike.
Sikurse, esh'arite, refuzojne t'i detikojne Allahut proporcionin "humanoid" te domethenieve qe mbartin ato shpreje, por i aprovojne ato vetem per nga ana shprehimore, ashtu sic jane paraqitur prej Allahut xh.sh. dhe Pejgamberit s.a.v.s..
Per te konfirmuar ideimin e ketij parimi, Ibn Tejmijeh per "Hadith En-Nuzul" (zbritjes) thote: "Shembulli i ketille eshte se nese (dikushi) thote: Nuzul-i, Istiua-ja etj. jane prej atributeve te trupave, keshtu qe eshte e llogjikshme qe Nuzul-i dhe Istiua-ja t'i perkasin trupave kompleks dhe Allahu xh.sh. eshte i patemete ndaj ketyre domosdoshmerive, keshtu qe kushtezohet pametesia e Tij ndaj objektit te domosdoshem. Ose thote: Kjo eshte incidentale dhe eventet nuk mund te ndodhen vetem se tek trupat kompleks. Gjithashtu edhe nese thote: Er-Rida (pelqimi), El-Gadab (zemerimi), El-Ferh (gezimi), El-Muhabbeh (dashuria), etj. si keto jane atribute trupash. Keshtu qe i thuhet atij: Edhe El-Iradeh, Es-Sem'u, El-Basar, El-Ilm dhe El-Kudreh, gjithashtu jane atribute trupash. Ashtu sikurse nuk logjikojme dicka qe zbret (nuzul) apo qendron (istiua), apo zemerohet apo pelqen, pervecse tek trupat, po ashtu nuk logjikojme dicka qe degjon, shikon, deshiron, qe di dhe qe ka aftesi/mundesi, pervecse tek trupat. E nese thuhet: Degjimi i Tij nuk eshte si degjimi yne, apo shikimi i Tij nuk eshte si shikimi yne, apo deshira/vullneti i Tij nuk eshte si i yni, po ashtu dija dhe aftesia, i thuhet: po ashtu edhe pelqimi i Tij nuk eshte si i yni, zemerimi i Tij nuk eshte si i yni, gezimi i Tij nuk eshte si gezimi yne dhe zbritja (nuzul) dhe qendrimi (istiua) i Tij nuk eshte si zbritja dhe qendrimi yne".
Ne kete tekst, Ibn Tejmijeh dhe pasuesit pas tij, konfirmojne shtate gjera rreth ketyre shprehjeve:
Ato kane domethenie te caktuar ne akord me gjuhen arabe.
Se kjo domethenie e caktuar eshte ajo qe na tregon aparenca e shprehjes ne menyre literale.
Se keto shprehje kane kuptimin real dhe jo metaforik.
Se ekziston nje mase e perbashket mes atributeve te Krijuesit dhe krijeses.
Se atributi ka nje modalitet te caktuar jashte mendjes.
Se ata e dine kuptimin e ketyre shprehjeve por nuk dine modalitetin e tyre.
Analiza:
Dihet dhe kete e pranojne te gjithe se Ibn Tejmijeh pranon "Vargezimin e Eventeve (ose te Incidenteve - Teselsul El-Hauadith) ne te shkuaren", d.m.th.: Allahu xh.sh. eshte Krijues. Se Allahu krijon me fuqine e Tij, keshtu qe nuk ekziston ndonje moment kohor qe Allahu te mos krijoje dicka, perndryshe atributi i Kudretit (fuqise/aftesise/mundesise) prishet ose peson nderprerje.
Gjithashtu:
Allahu xh.sh. eshte Foles dhe Fjala e Tij eshte "Kadijm En-Neu'i Hadithul Ahad", pra qe lloji i Fjales eshte e Amshuar ndersa ajo fjale eshte e thene ne vazhdimesi sipas Deshires se Tij. Keshtu qe Allahu flet dhe nuk ka nje moment kohor qe Allahut te mos flase, perndryshe atributi i Kelamit (Fjales) prishet ose peson nderprerje ne nje here te dyte.
E thene me shkoqur:
Ibn Tejmijeh thote se, nese Allahu ka qene i atribuar me atributin e Krijuesit, nese ka qene Foles, nese ka qene Veprues per cka te doje, nuk mund te jete ne pozitat e nderprerjes ndaj Krijimit, Deshires dhe Fjales. Keshtu qe nuk ka nje moment te vetem qe Allahu nuk ka qene Krijues, apo te mos kete qene Foles, apo Deshirues.
Keshtu na thuhet:
Si i beni Ta'tijl (prishje) atributeve te Allahut?
Kjo do te thote se kreatura eshte e amshuar bashke me Allahun. Perderisa Allahu ka qene gjithmone Krijues (sipas tyre) duhet te kete patur gjithmone krijesa, keshtu qe nuk ka krijese dhe para saj te mos kete patur nje krijese tjeter e keshtu me rradhe deri ne pafundesi ne te shkuaren, pra vargezim eventesh ne te shkuaren deri ne pafundesi, deklarim i krijeses me krijuesin ne menyre te amshuar dhe vleresimin e incidentalit krijese si kadijm (pa fillim te ekzistences) bashke me Allahun, ne kundershti me Ixhmane (konsensusin), duke i bashkangjitur gjithashtu se askush para Ibn Tejmijes nuk e ka thene nje gje te tille ne historine e Ymetit Islam.
Keto qe thame me larte gjenden ne te gjitha librat e Ibn Tejmijes, keshtu qe analizen tone po e zhvillojme me ane te nje pyetsori.
Eshte interesant fakti se i eshte kushtuar vemendje atributit te Krijuesit, Folesit, Vepruesit sipas deshires dhe nuk i kane kushtuar vemendje atributit "El-Mumijt" - qe sjell vdekjen, lind pyetja: Cfare vdiqi Allahu perpara se te krijoje? A mos ishte atribut-prishur ndaj El-Imateh???
Prej emrave te Allahut eshte "El-Ba'ith" - Ringjalles, Ai qe i ringjall ata qe jane ne varre, nderkohe qe ringjallja ende nuk ka ndodhur. A eshte Allahu atribut-prishur, momentalisht ndaj Ringjalljes?
Gjithashtu kemi El-Hashr dhe En-Nesher ku Allahu i dynd dhe i perhap njerezit ne Mahsher diten e Gjykimit, qe ende nuk ka ndodhur, a eshte kjo atribut-prishje?
Allahu atribuohet si "Serij'ul Hisab" - i Shpejt ne Llogari te veprave dhe llogaria e veprave ende nuk eshte bere.
Te gjitha aktet qe Allahu kryen Diten e Gjykimit ende nuk jane kryer.
Pas vdekjes se Pejgamberit s.a.v.s. u nderpre Revelata (El-Vahju), u nderpre profetizmi, u nderpre shpallja. A eshte atribut-prishur Allahu ndaj Fjales (El-Kelam)? Ndaj dergimit te Pejgambereve dhe perzgjedhjes se tyre?
Allahu ne nje ajet thote qe "tallet" (jestehzi), perse nuk e quajme "talles"? A nuk e ka thene kete per veten e Tij?
Allahu thote ne Suretu El-Enfal ajeti 30 per veten e Tij:"وَاللَّهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ" - "Dhe Allahu eshte El-Makir (dredhues) me i mire", ashtu sic thote ne nje ajet tjeter: "Krijuesi me i mire". Perse nuk e quajme El-Makir (dredhues) a nuk eshte Ai qe e aprovoi per veten e Tij?
A nuk eshte parimi "Thenia per disa atribute eshte si thenia per disa te tjera"?
Si ta bejme te mundur aplikimin e ketij parimi te Shk. Ibn Tejmijes?
Kush jane "mu'attileh" (prishes te atributeve) tashme?
Kush eshte devijues dhe ndryshues?
Kush i atribuon Allahut ate qe Atij nuk i takon?
Kush bie ne kundershti me Selefet e Mire dhe Pejgamberet?
Esh'arite apo Vehabite?
Autor: Alban CULI
_________________________
Punim i Alban Culit.