Robëria mendore, dhe lufta kundër ekstremizmit

Një pjesë e luftës kundër ekstremizmit mysliman në fushën e arsimit, përfshin studimin kritik të ideologjive ekstremiste, që kanë lindur në mesin e myslimanëve, veçanërisht ato që lidhen me mbështetësit e dhunës tek Al-Kaeda, Xhemah Islamiah, dhe të ashtuquajturat grupe selefiste dhe xhihadiste.

Pikërisht në këtë fushë ekziston rreziku i kuptimit të rremë, që ndikon pikëpamjen tonë mbi Islamin, dhe ideologjitë dhe lëvizjet që lidhen me të. Në mënyrë të veçantë, problemi ka të bëjë me mënyrën në të cilën lexojmë dhe pranojmë pa asnjë lloj kritike, studimet që prodhohen mbi Islamin kohët e fundit.

Ne jemi shpesh të përmbytur nga një sërë etiketash dhe termash, që janë ose të paqarta ose shumë për t'i menaxhuar mendjet tona. Ka shumë orientime apo ideologji, që karakterizojnë lëvizjet e rilindjes myslimane. Etiketat më konvencionale që përdoren për t'i përshkruar ato janë modernizmi, tradicionalizmi, radikalizmi, fondamentalizmi, ekstremizmi dhe shekullarizmi.

Ne gjithashtu kemi lexuar terma të tjerë si xhihadizmi dhe islamizmi. Kur termat e tilla janë adoptuar nga studiuesit myslimanë, kjo zakonisht ndodh sepse ata ndodehn në një gjendje të robërisë mendore, përballë veprave të mentorëve të tyre në Perëndim.

Robëria mendore, një problem i diskutuar dhe i përpunuar nga i ndjeri Sajed Husein Alatas, i referohet një mënyre të të menduarit, ku dominon mendimi perëndimor në një mënyrë imituese dhe jokritike. Imitimi jo kritik, zhvillohet në nivelet e aktivitetit intelektual shkencor, duke ndikuar në përzgjedhjen e problemeve, analizës, konceptualizimit, përshkrimit, shpjegimit dhe interpretimit.

Midis tipareve të robërisë mendore, janë pamundësia për të qenë krijues, dhe për të ngritur probleme origjinale, dhe duke u distancuar nga çështjet kryesore të shoqërisë. Mendja e robëruar është e trajnuar pothuajse tërësisht në shkencat perëndimore, lexon veprat e autorëve perëndimorë dhe mësohet kryesisht nga mësuesit perëndimorë, qoftë në vetë Perëndimin, apo nëpërmjet veprave të tyre në dispozicion në qendrat lokale të arsimit.

Ajo gjendet gjithashtu në sugjerimin e zgjidhjeve dhe politikave. Sa i përket studimit të Islamit, ka disa probleme që lidhen me adoptimin imitues dhe jokritik të ideve dhe koncepteve të caktuara perëndimore. Unë them "ide të caktuara perëndimore", pasi në shkencat shoqërore perëndimore ka shumëçka që është e dobishme dhe e domosdoshme, për të çuar përpara studimin e shoqërive islame dhe muslimane.

Por ekzistojnë edhe probleme që duhet të identifikohen. Para së gjithash, përdorimi i një termi të tillë si xhihadizmi është fyes ndaj muslimanëve, pasi ai e shndërron një ide të lartë në Islam, d.m.h. Xhihadin, në diçka negative.

Xhihadi, është një koncept i rëndësishëm në teologjinë islame, dhe sigurisht nuk lidhet me agresionin dhe dhunën ndaj jo myslimanëve. Në fakt, ideja e "xhihadit të madh" në Islam, ka të bëjë me luftën dhe përpjekjet morale dhe intelektuale, ndërsa "xhihadi i vogël", ka të bëjë me mbrojtjen fizike kundër një agresionit të paprovokuar.

Duke përdorur termin "xhihadizëm", për t'iu referuar akteve të vrasjeve dhe terroristëve, studiuesit, ndoshta pa dashje, e shoqërojnë idealin e lartë të xhihadit me akte mëkatare, që është në fakt një ide e shenjtë, që nuk ka të bëjë me atë për të cilin përdoret termi xhihadizëm si referencë.

Së dyti, huamarrja jokritike e ideve e përkeqëson një problem tashmë ekzistues. Domethënë, neglizhimin relativ të termave dhe koncepteve nga brenda traditës islame, që i referohet ekstremizmit. Eurocentrizmi, ka një mungesë të dukshme nga literatura e shkencave sociale, si dhe diskutim mediatik të mënyrës në të cilën vetë myslimanët e kuptojnë ekstremizmin dhe terrorizmin.

Në këtë mënyrë, myslimanët reduktohen më tepër në objekte studimi, sesa në burime të koncepteve dhe ideve për studimin e lëvizjeve, dhe ideologjive të rilindjes myslimane. Kjo është veçanërisht e dukshme në përhapjen e pikëpamjes, që myslimanët kishin konceptuar atë të cilës unë po i rreferohem këtu si ekstremizëm që në shekujt e parë të Islamit.

Ringjallja myslimane, apo reformimi siç dihet ndryshe, nuk është një veçanti e periudhës moderne. Ideja e reformës në shoqëritë myslimane, daton që në kohët para-moderne. Në një kuptim të gjerë, ne mund të përcaktojmë ringjalljen myslimane si një lëvizje shoqërore dhe intelektuale që kërkon të korrigjojë atë që perceptohet si e gabuar, apo që mungon në jetën shoqërore, ekonomike, politike dhe kulturore të myslimanëve.

Ndonjëherë, këto lëvizje dhe ideologjitë pas tyre, janë konsideruar ekstremiste nga vetë myslimanët. Ato u konsideruan si të papërmbajtshme, ose ajo që i referoheshin myslimanëve të hershëm si ghulat. Termi i referohet burimeve myslimane klasike, ndaj grupeve myslimane në pakicë, që ekzagjerojnë çështjet e besimit apo doktrinës.

Një tjetër term i mundshëm është hashëiyyah, një referencë ndaj "antropomorfizmit vulgar", për shkak të mënyrës në të cilën besimet themelore u deformuan, në tendencën për të krahasuar dhe reduktuar Zotin me gjërat e krijuara prej tij.

Prandaj, ekziston edhe një arsye tjetër për të refuzuar terma të tillë si islamizmi apo xhihadizmi. Nëse duam të përdorim një term shkencor më social, sikurse është ekstremizmi modernist, dhe të hetojmë se çfarë është ky ekstremizëm, nuk do të ishim në gjendje të merrnim një përgjigje të kënaqshme, pa iu referuar mënyrës në të cilën vetë myslimanët e kanë konceptuar ekstremizmin.

Shembujt janë konceptet e ghuluëë dhe hashëiyyah të përmendura më sipër. Lidhur me studimin e fenomenit më të gjerë të ringjalljes së myslimanëve, natyrisht janë termat si islla (reforma) dhe tajdid (rinovimi). Nderkohë, rreziku i robërisë mendore, mund të ilustrohet nga shembulli i mëposhtëm.

Për shkak se shumë vëzhgues të lëvizjeve myslimane, tentojnë të heqin paralele midis atyre dhe reformimit protestant të disa shekujve më parë, ekziston një tendencë për të parë ngjashmëri midis ekstremizmit mysliman dhe fondamentalizmit të krishterë. Në fakt, nganjëherë përdoret edhe termi "fondamentalizëm islamik".

Kjo krijon një kuptim të rremë mbi atë që është ekstremizmi mysliman. Është imagjinuar se ashtu si fondamentalizmi i krishterë, edhe "fondamentalizmi" mysliman bazohet në leximin e fjalëpërfjalshëm të shkrimeve të shenjta.

Në fakt, problemi më i madh që e karakterizon ekstremizmin mysliman nuk është literalizmi, por legalizmi, apo reduktimi i sheriatit në rregulla dhe rregullore, kuptimi i Islamit si ligj, dhe jo shumë se sa kaq. Kjo përfaqëson një përbërëse jetike të ekstremizmit, pasi zvogëlon ose eliminon dimensionin shpirtëror, që së bashku me atributet e dashurisë dhe dhembshurisë, janë kaq të rëndësishme në traditën islame.

Studimi i Islamit, ka qenë gjithmonë i prekur nga ide stereotipike dhe shtrembëruese. Deri në pjesën e parë të shekullit XX-të, europianët i referoheshin fesë islame si Muhamedanizëm, sikur të thoshin se Muhamedi është për Islamin, ashtu si Jezusi është për krishterimin.

Ndërkohë, dijetarët myslimanë nuk e përdorën kurrë atë term, dhe gradualisht u përplasën me dijetarët perëndimorë. Dijetarët myslimanë, duhet gjithashtu të ndalojnë përdorimin e termave si xhihadizmi dhe madje edhe islamizmi, dhe të jenë më krijues dhe kritikë në qasjen e tyre ndaj termave dhe koncepteve, që ata i marrin hua nga shkencat sociale.

Siç është shprehur shkencëtari amerikan, Don Emerson, është çështja se si të zgjedhësh fjalët kur të shkruash për marrëdhëniet midis Islamit dhe dhunës, me terma që të jenë "në të njëjtën kohë të sakta dhe të kujdesshme" ndaj ndjenjave të myslimanëve. Çështja e largimit nga robëria mendore, është e një nga rëndësie konceptuale, ashtu si dhe integriteti intelektual, dhe duhet të jetë një nga qëllimet kryesore të arsimimit.

Autor: Syed Farid Alatas

Shënim:

Syed Farid Alatas, është profesor i sociologjisë në Universitetin Kombëtar të Singaporit.