Vehabizmi, ISIS-i dhe dualiteti saudit: një hulumtim mbi zanafillën historike

Hyrja dramatike e ISIS-it në skenën irakiane ka lënë të tronditur shumë në Perëndim. Shumë janë të habitur dhe të tmerruar nga dhuna e këtij grupi e nga forca për ta tërhequr rininë sunnite. Por përtej kësaj, mëdyshja dhe paqartësia e Arabisë Saudite duket shumë e pakëndshme dhe e pashpjegueshme, duke i bërë shumë sosh të mendojnë se mos vallë sauditët nuk e kanë të qartë se ISIS i kërcënon edhe ata vetë.

Duket se, edhe tani madje, elita udhëheqëse e Arabisë Saudite është e ndarë në këtë pikë. Disa e duartrokasin mënyrën se si ISIS i kundërvihet "zjarrit" shiit iranian me një "zjarr" sunnit dhe si po trajtësohet një shtet i ri sunnit në një tokë që e konsiderojnë historikisht sunnite. Dhe kuptohet, ata i tërheq ideologjia selefiste e ISIS-it.

Por disa të tjerë në mesin e sauditëve janë më të druajtur dhe e kujtojnë vazhdimisht revoltën kundër Abd'ul-Azizit nga Ikhvan-i vehabist (Shënim: ky Ikhvan nuk ka të bëjë me Vëllazërinë Muslimane të Egjiptit. Në vijim të tekstit, ky emërtim do të përdoret për Ikhvan-in vehabist dhe jo për Vëllazërinë Muslimane të Egjiptit) i cili thuajse e rrënoi Vehabizmin dhe Derën e Saudëve në vitet e njëzeta të shekullit të kaluar.

Sidoqoftë, shumë sauditëve u pengojnë doktrinat radikale të ISIS-it dhe ata tashmë kanë nisur t'i vënë në pyetje disa aspekte të drejtimit dhe të pozitës së Arabisë Saudite.


Dualiteti saudit

Mospajtimet dhe tensionet e brendshme të Arabisë Saudite lidhur me ISIS-in mund të kuptohen vetëm duke e kuptuar më mirë atë dualitetit të brendshëm (dhe të vazhdueshëm) që fshihet në bërthamën e përbërjes doktrinale të Mbretërisë e në zanafillën e saj historike.

Njëra anë e këtij dualiteti lidhet drejtpërdrejt me Muhammed ibn Abdu'l-Vehhabin (themeluesin e Vehabizmit) dhe mënyrën se si Ibn Saudi e praktikoi puritanizmin e tij radikal, që i përjashtonte nga Islami të gjithë të tjerët. Asokohe, ky i fundit nuk ishte veçse një udhëheqës i parëndësishëm, një nga shumë të tjerë në mesin e fiseve luftarake dhe plaçkitëse beduine në shkretërirën e nxehtë të Nexhd-it.

Ana tjetër e këtij dualiteti të koklavitur është e ndërlidhur pikërisht me zhvendosjen politike të mbretit Abdu'l-Aziz drejt shtetkrijimit në vitet e njëzeta, me shtypjen prej tij, të dhunës së Ikhvan-it (për të patur një qëndrim diplomatik e shtetëror para Britanisë dhe SHBA-ve), me institucionalizimin e impulsit zanafillor vehabist dhe, më pas, me shfrytëzimin oportunist të rrjedhës së petrodollarëve në vitet e shtatëdhjeta, për ta kanalizuar rrymën jostabile ikhvaniste larg vendit dhe për ta orientuar së jashtmi - duke u përpjekur kështu për një revolucion kulturor dhe jo të dhunshëm gjithandej në botën islame.

Por ky "revolucion kulturor" nuk do të ishte një reformizëm i butë e i lehtë. Ishte një revolucion i mbështetur në urrejtjen thuajse jakobinike të Abdu'l-Vehhabit ndaj devijimit dhe shkatërrimit që ai e shihte gjithkund përreth vetes e prej nga buronte edhe thirrja e tij për ta pastruar Islamin nga të gjitha herezitë dhe idhujtaritë.


Mashtruesit muslimanë

Autori dhe gazetari amerikan, Steven Coll, shkruan ky dishepull i thjeshtë dhe i ashpër në kritikë i dijetarit të shekullit të katërmbëdhjetë Ibn Tejmijje, e urrente "atë aristokraci osmane dhe egjiptiane, të stolisur e sqimatare, merakli të duhanit e të hashashit, teksa udhëtonte nëpër Arabi për t'u lutur në Mekke".

Në pikëpamjen e Abdu'l-Vehhabit, këta nuk ishin muslimanë por thjesht mashtrues të maskuar si muslimanë. Por as sjelljet e fiseve lokale të arabëve beduinë nuk i shihte më mirë. Ata e zemëronin Abdu'l-Vehhabin me madhërimin e shenjtorëve, me vendosjen e gurëve mbi varr ose me "bestytnitë" e tyre (duke i respektuar varrezat e shenjtorëve ose vendet që konsideroheshin se kishin një bekim të veçantë hyjnor).

Gjithë këtë, Abdu'l-Vehhabi e dënonte si një bida, që është e ndaluar nga Zoti. Njësoj si Ibn Tejmijje para tij, Abdu'l-Vehhabi besonte se periudha e qëndrimit të Profetit në Medine duhej të ishte ideali i shoqërisë muslimane ("më e mira e kohëve"), gjegjësisht shembulli që duhej ta ndiqnin të gjithë muslimanët. Në thelb, ky është mësimi selefist.

Ibn Tejmijje i kishte shpallur luftë shiizmit, sufizmit dhe filozofisë greke. Ai e kundërshtonte edhe vizitën e varrit të Profetit dhe festimin e ditëlindjes së tij, duke shpallur se të gjitha këto sjellje nuk ishte tjetër veçse imitime të mënyrës se si të krishterët e adhuronin Jezusin si zot (pra idhujtari). Abdu'l-Vehhabi e asimiloi këtë brenda mësimeve të veta, duke thënë se "çdo dyshim ose mëdyshje" e besimtarit në të respektuarit e këtij interpretimi specifik të Islamit mjafton si arsyetim "për t'ia marrë atij pronat dhe jetën".

Një nga shtyllat e doktrinës së Abdu'l-Vehhabit u bë ideja kyçe e tekfir-it. Me doktrinën tekfiriste, Abdu'l-Vehhabi dhe ndjekësit e tij kishin të drejtë t'i shpallnin jobesimtarë vëllezërit e tyre muslimanë, nëse këta përfshiheshin në aktivitete, të cilat në një mënyrë ose një tjetër, do ta kërcënonin sundimin e Autoritetit absolut (pra të Mbretit).

Abdu'l-Vehhabi i dënonte të gjithë muslimanët që i respektonin dhe madhëronin të vdekurit, shenjtorët ose ëngjëjt. Ai ishte i mendimit se gjërat e tilla e largonin njeriun nga ndjenja e nënshtrimit të plotë që duhej të ndiente vetëm karshi Zotit dhe askujt tjetër. Si pasojë, Islami vehabist e ndalon çdo lloj lutjeje për shenjtorët ose për të afërmit e vdekur, vizitën e varrezave ose xhamive të veçanta, festat fetare për të përkujtuar shenjtorë të caktuar, festimin e ditëlindjes së profetit Muhammed dhe madje edhe përdorimin e gurëve të varrit pas varrosjes së një të vdekuri.

Abdu'l-Vehhabi kërkonte përshtatje, një përshtatje që do të demonstrohej në mënyra fizike e të prekshme. Ai thoshte se të gjithë muslimanët duhet t'ia shprehnin besnikërinë një udhëheqësi të vetëm musliman (pra Kalifit, nëse ekzistonte një i tillë). Ata që nuk pajtohen më këtë duhet të vriten, gratë e bijat e tyre të zihen rob dhe pronat t'u konfiskohen. Lista e njerëzve të dalë nga feja, të cilët e meritonin vdekjen, i përfshinte shiitët, sufinjtë dhe grupet e tjera muslimane, të cilët Abdu'l-Vehhabi nuk i konsideronte fare muslimanë.

Deri këtu nuk ka asgjë që e ndan vehabizmin nga ISIS-i. Ndarja do të shfaqej më vonë dhe pikërisht nga institucionalizimi i mëpasëm i doktrinës "një sundues, një autoritet, një xhami" i Abdu'l-Vehhabit, me ç'rast këta tre epitete do të nënkuptonin mbretin saudit, në cilësinë e autoritetit zyrtar të vehabizmit, dhe kontrollin e ideologjisë vehabiste mbi "fjalën" (gjegjësisht mbi xhamitë).

Pikërisht kjo ndarje - pra mohimi i këtyre tri shtyllave mbi të cilat mbështetet i tërë autoriteti i sotëm sunnit - e bën ISIS-in, i cili në çdo aspekt tjetër përshtatet me vehabizmin, një kërcënim serioz për Arabinë Saudite.


Një histori e shkurtër: 1741-1818

Përhapja e ideve të tilla skajshmërisht radikale, në mënyrë të pashmangshme bëri që Abdu'l-Vehhabi të dëbohej nga qyteza e tij. Më vonë, pasi u end për një kohë, gjeti strehë nën mbrojtjen e Ibn Saudit dhe të fisit të tij. Ajo që Ibn Saudi shquajti në mësimet e reja të Abdu'l-Vehhabit ishte mënyra për ta kthyer përmbys traditën arabe. Ishte kjo një mënyrë për ta marrë në dorë pushtetin.

Fisi i Ibn Saudit, duke u mbështetur në doktrinën e Abdu'l-Vehhabit, tani kishte mundësi ta bënte atë që e kishte bërë përherë, pra plaçkitjen e katundeve fqinje. Por kësaj rradhe, ata do ta bënin të njejtën jo brenda kornizave të traditës arabe, por nën flamurin e xhihadit. Ibn Saudi dhe Abdu'l-Vehhabi e ringjallën sërish idenë e martirizimit në emër të xhihadit, si një gjë që i lejonte dëshmorit të hynte menjëherë në parajsë.

Në fillim, ata pushtuan disa komunitete lokale dhe ua imponuan atyre sundimin e vet. Banorët e vendeve të pushtuara nuk kishin shumë zgjedhje: ose do të konvertoheshin në vehhabizëm ose do të vdisnin. Në vitin 1790, kjo aleancë e kontrollonte tashmë pjesën më të madhe të Gadishullit Arabik dhe rregullisht i plaçkiste Medinen, Sirinë dhe Irakun.

Strategjia, njësoj si ajo e ISIS-it sot, ishte që të nënshtroheshin e të detyroheshin të bindeshin njerëzit nën sundimin e tyre. Ata kishin për qëllim t'ua fusnin frikën njerëzve. Në vitin 1801, kjo aleancë e sulmoi qytetin e shenjtë të Qerbelasë në Irak. Ata masakruan mijëra shiitë, duke përfshirë gra edhe fëmijë. Shumë tyrbe shiite u shkatërruan, duke përfshirë edhe atë të Imam Husejnit, nipit të vrarë të Profetit Muhammed.

Një zyrtar britanik, toger Francis Warden, duke e vëzhguar situatën e atëhershme, shkruan: "Ata e plaçkitën të tërë Qerbelanë dhe tyrben e Husejnit ... duke vrarë gjatë procesit, shpeshherë në një mënyrë veçanërisht të dhunshme, mbi pesë mijë banorë ...".

Osman ibn Bishr Nexhdi, historiani i shtetit të parë saudit, shkroi se Ibn Saudi bëri një masakër në Qerbela në vitin 1801. Ai me shumë nder e dokumentonte këtë masakër, duke thënë: "Ne e morëm Qerbelanë, i masakruam dhe i zumë robër banorët e saj. Lëvdatat janë për Zotin! Ne nuk kërkojmë ndjesë për këtë dhe themi: kështu do ta pësojnë jobesimtarët".

Në vitin 1803, Abdu'l-Azizi hyri në qytetin e shenjtë të Mekkes, që u dorëzua nën shtypjen e frikës dhe të panikut (fati i njejtë do ta gjente edhe Medinen). Ndjekësit e Abdu'l-Vehhabit i shkatërruan të gjithë monumentet historike dhe tyrbet e varrezat përreth. Më në fund, ata kishin shkatërruar shekuj të tërë të arkitekturës islame në rrethinat e Xhamisë së Shenjtë.

Por në nëntor të vitit 1803, një atentator shiit e vrau Mbretin Abdu'l-Aziz (si hakmarrje për masakrën e Qerbelasë). Djali i tij, Saud bin Abdu'l-Azizi, e trashëgoi atë dhe vazhdoi me pushtimin e Arabisë. Sunduesit osmanë, ndërkaq, më nuk mund të rrinin e të vështronin se si shkatërrohej perandoria e tyre copë pas cope. Më 1812, ushtria osmane, e përbërë kryesisht nga egjiptianët, e dëboi aleancën saudite nga Medineja, Xhiddeja dhe Mekkeja. Në vitin 1814, Saud bin Abdu'l-Azizi vdiq nga ethet, ndërsa djali i tij fatkeq, Abdullah ibn Saudi, u mor nga osmanët në Stamboll, ku u ekzekutua në mënyrë të tmerrshme. Një vizitor i Stambollit përcjell se si ai u poshtërsua nëpër rrugët e Stambollit për tri ditë me rradhë, para se të varej e t'i pritej koka. Më pas, koka e tij e prerë u fut në fytin e një topi dhe u gjuajt, zemra e tij u nxorr dhe trypi iu shpua me një dru.

Në vitin 1815, forcat vahabiste u shtypën nga egjiptianët (në emër të osmanëve) në një betejë vendimtare. Më 1818, osmanët e pushtuan dhe e shkatërruan kryeqytetin vehabitDarija. Kështu u shkatërrua shteti i parë saudit. Vehabistët e paktë që mbetën, u tërhoqën në shkretëtirë për t'u riorganizuar dhe qëndruan atje, ku ndenjën në qetësi gjatë shumicës së shekullit të nëntëmbëdhjetë.


Historia rikthehet me ISIS-in

Nuk është vështirë të kuptohet se si jehon themelimi i Shtetit Islam nga ISIS-i në Irakun e sotëm tek ata që e rikujtojnë këtë histori. Dhe vërtet, etosi i vehhabizmit të shekullit të tetëmbëdhjetë nuk u shua në Nexhd por u ringjall kur Perandoria Osmane u shpërbë në mes të kaosit të Luftës së Parë Botërore.

Saudët, në këtë renesansë të shekullit të njëzetë, udhëhiqeshin nga Abdu'l-Azizi fjalëpak por politikisht i zgjuar, i cili, me t'i bashkuar fiset e përçara beduine, u bë nismëtar i Ikhvan-it saudit, në shembullin e misionarëve të mëparshëm luftëtarë të Abdu'l-Vehhabit e të Ibn Saudit.

Ky Ikhvan ishte një ringjallje e lëvizjes së mëparshme, të ashpër e gjysëm të pavarur të "moralistëve" vehabistë, të cilët kishin arritur ta pushtonin Arabinë në vitet e para të shekullit të nëntëmbëdhjetë. Njësoj si më parë, edhe kësaj rradhe Ikhvani arriti ta pushtonte Mekken, Medinen dhe Xhidden ndërmjet viteve 1914 dhe 1926. Abdu'l-Azizi, megjithatë, filloi të shihte se interesi i tij i përgjithshëm kërcënohej nga "jakobinizmi" revolucionar i Ikhvan-it. Ikhvanistët u rebeluan- duke nisur një luftë civile që do të zgjaste deri në vitet e tridhjeta të shekullit të njëzetë- kur mbreti më në fund arriti t'i shtypte, duke u mbështetur në fuqinë e pushkëve automatike.

Për këtë mbret (nënkuptohet Abdu'l-Azizi), realitetet e thjeshta të dekadave të kaluara po shkatërroheshin. Nafta po zbulohej nëpër gadishull, ndërsa Britania dhe SHBA-të "flirtonin" me Abdu'l-Azizin, ndonëse ende ishin të prirë për ta përkrahur Sherif Hussejnin si sunduesin e vetëm legjitim të Arabisë. Sauditët kuptuan se duhej të zhvillonin një qëndrim më të sofistikuar diplomatik.

Si pasojë, vehabizmi ndryshoi nga një lëvizje e xhihadizmit revolucionar dhe e spastrimit teologjik tekfirist, drejt një lëvizjeje të dave-s (thirrjes) konservative shoqërore, politike, teologjike e fetare, e cila do ta arsyetonte institucionin që do ta ruante besnikërinë ndaj familjes mbretërore saudite dhe fuqisë absolute të mbretit.


Pasuria e naftës e përhapi vehabizmin

Me fillimin e çmendurisë së naftës, siç shkruan dijetari francez Giles Kepel, qëllimi saudit u bë që vehabizmi të dilte e të përhapej në gjithë botën muslimane, për ta "vehabizuar" Islamin dhe për t'i reduktuar zërat e shumtë brenda fesë në një "doktrinë të vetme", nëpërmjet një lëvizjeje që do t'i tejkalonte ndasitë kombëtare. Miliarda dollarë u derdhën dhe vazhdojnë të derdhen në këtë manifestim të "fuqisë së butë" (ang. soft power).

Ishte pikërisht kjo përzierje fuqisë së butë dehëse prej miliarda dollarësh me dëshirën saudite për ta sunduar Islamin sunnit - si për t'i zhvilluar interesat amerikane, ashtu edhe për ta rrënjosur vehabizmin në sferën arsimore, shoqërore dhe kulturore anembanë tokave të Islamit - që krijoi një varësi politike të perëndimit nga Arabia Saudite. Një varësi, kjo, e cila nisi nga takimi i Abdu'l-Azizit me Roosvelt-in në një luftanije amerikane (teksa ky i fundit po kthehej nga Konferenca e Jaltës) dhe vazhdon deri sot.

Perëndimorët e vështruan mbretërinë dhe ajo që panë ishte pasuria e saj, modernizimi në dukje dhe pretendimi për udhëheqësi të botës islame. Ata zgjodhën të besonin se mbretëria po u përshtatej tashmë kërkesave të jetës moderne dhe se sundimi mbi Islamin sunnit do ta lëvizte edhe vetë mbretërinë saudite drejt jetës moderne.

Por pikëpamjet e Ikhvan-it saudit nuk vdiqën në vitet e tridhjeta. Ikhvani u tërhoq por vazhdoi të kishte pushtet mbi disa pjesë të sistemit, prej nga buron edhe dualiteti, me të cilin përballemi sot në qëndrimin saudit ndaj ISIS-it.

Në njërën anë, ISISi është thellësisht vehabist. Por në anën tjetër, ky grup është skajshmërisht radikal në një mënyrë krejt tjetër. Në të vërtetë, ISIS mund të shihet si një lëvizje korigjuese për vehabizmin e sotëm.

ISIS është një lëvizje "post-medinase": ajo i merr për shembull veprimet e dy Kalifëve të parë më shumë se vetë Profetin Muhammed dhe, ndërkaq, me ngulm e mohon autoritetin e sauditëve për të sunduar.

E ndërsa monarkia lulëzonte në epokën e naftës drejt një institucioni gjithë më të ngritur, tërheqësia e porosisë ikhvaniste rritej gjithashtu (edhe përkundër përpjekjeve të Mbretit Faisal për modernizim). "Qasja ikhvaniste" gëzonte dhe gëzon akoma përkrahjen e shumë personave të rëndësishëm. Në një mënyrë, Osama Bin Laden ishte një përfaqësues pikërisht i kësaj qasjeje ikhvaniste.

Sot, (në këto qarqe) mohimi i autoritetit saudit nga ana e ISIS-it nuk shihet si diçka problematike, por më tepër si një rikthim drejt zanafillës së projektit saudito-vehabist.

Në menaxhimin e përbashkët të rajonit nga ana e sauditëve dhe perëndimorëve, gjatë procesit të realizimit të shumë projekteve të Perëndimit (si: përballja me socializmin, ba'athizmin, nasserizmin, ndikimin sovjetik e ndikimin iranian), politikanët perëndimorë zgjodhën përherë ta nxirrnin në pah imazhin që ata e shihnin tek Arabia Saudite (pasuri, modernizim dhe ndikim), duke e shpërfillur krejtësisht impulsin vehabist.

Në fund të fundit, lëvizjet më radikale islamiste konsideroheshin nga shërbimet sekrete perëndimore më efektive në rrënimin e pushtetit sovjetik në Afganistan dhe në luftimin e shteteve dhe udhëheqësve të padëshiruar në Lindjen e Mesme.

Përse duhet të habitemi atëherë, kur shohim se nga "mandati" saudito-perëndimor i dhënë Princ Bandarit për ta administruar kryengritjen siriane kundër presidentit Essad, doli një lëvizje e dhunshme e frikëndjellëse neo-ikhvaniste siç është ISIS? Dhe përse të habitemi - duke e njohur pakëz vehabizmin - se kryengritësit "e moderuar" në Siri tashmë nuk janë tjetër veçse një "figurë mitike"? Si mund të prisnim që vehabizmi radikal të krijonte kryengritës të moderuar? Si mund të paramendonim se doktrina "një prijës, një autoritet, një xhami: binduni ose do të vriteni" do të mund të krijonte një lëvizje të moderuar ose tolerancë?


Por mbase edhe kurrë nuk paramenduam një gjë të tillë ...

ISIS është vërtet një bombë e kurdisur mu në zemër të Lindjes së Mesme. Por fuqia e saj shkatërrimtare nuk është kuptuar ende përgjithësisht. Kjo fuqi eksplozive nuk fshihet as në "marshin e xhelatëve", as tek vrasjet, as tek pushtimi i qyteteve e fshatrave dhe as tek "drejtësia" e tyre brutale. Kjo fuqi është një forcë më e madhe se tërheqësia që ka për të rinjtë muslimanë, më e madhe se arsenali i tyre i armëve dhe se qindra mijëra dollarët.

Potenciali i vërtetë shkatërrimtar i tyre fshihet diku tjetër dhe pikërisht në zhvillimin eksploziv të Arabisë Saudite e në vendosjen e saj si një gur themeltar i Lindjes së Mesme bashkëkohore. Duhet të kuptojmë se tashmë nuk ka thuajse asgjë që mund të bëjë Perëndimi lidhur me këtë veçse të rrijë këmbëkryq e të vështrojë.

Potenciali i vërtetë eksploziv i ISIS-it, siç thotë edhe dijetari saudit Fuad Ibrahim (e që ka kaluar thuajse krejtësisht pa u vërejtur e pa u vlerësuar) është përdorimi i tyre i qëllimshëm në doktrinë, i gjuhës së Abdu'l-Vehhabit, personit që në shekullin e tetëmbëdhjetë, bashkë me Ibn Saudin, ishte themeluesi i projektit saudito-vehabist:

Ebu Umar el-Baghdadi (ish-kreu i ISIS), i pari "Prijës i Besimtarëve" (Emir el-muminin) i Shtetit Islamik të Irakut, në vitin 2006, për shembull, duke i shtruar principet e shtetit të tij të ardhshëm, thotë se mes tyre është rrënjosja e monoteizmit të vërtetë "i cili është qëllimi për të cilin janë krijuar njerëzit dhe për të cilin duhet të ftohen në Islam ...". Kjo gjuhë e imiton me përpikmëri formulimin e Abdu'l-Vehhabit. Dhe nuk është fare për t'u habitur se shkrimet e këtij të fundit dhe komentimet e dijetarëve vehabistë mbi veprat e tija shpërndahen me të madhe në zonat që janë nën kontrollin e ISIS-it dhe janë subjekt studimesh. Më pas, Baghdadi miratonte duke pohuar se "një gjeneratë e tërë burrash të rinj janë arsimuar me doktrinën e harruar të bindjes e të distancimit".

Por çfarë është vërtet kjo traditë e bindjes dhe distancimit? S'është tjetër veçse doktrina e Abdu'l-Vehhabit se besimi në një Zot të vetëm (antropormof sipas vetë atij) që meriton të adhurohet nuk është i mjaftueshëm për ta bërë një person musliman. Personi nuk mund të jetë një besimtar i vërtetë, për sa kohë që nuk i mohon aktivisht (dhe shkatërron) të gjithë subjektet e tjera të adhurimit (ose madhërimit). Lista e gjërave të madhëruara, të cilat Abdu'l-Vehhabi i dënonte si idhujtari, ishte aq e gjatë sa thuajse të gjithë muslimanët përfshiheshin në definicionin e tij të "idhujtarëve". Andaj, ata duhet të bënin një zgjedhje: ose do të konvertoheshin në interpretimin vehabist të Islamit ose do të vriteshin, duke lënë që gratë, fëmijët dhe pronat e tyre të konfiskoheshin si plaçka lufte. Madje edhe të shprehurit dyshim lidhur me doktrinën e tij, sipas Abdu'l-Vehhabit, e meritonte dënimin me vdekje.

Qëllimi i Fuad Ibrahimit nuk besoj se është thjesht ritheksimi i reduksionizmit të tepëruar të vizionit të Abdu'l-Vehhabit, por tërheqja e vëmendjes drejt diçkaje krejt tjetër, gjegjësisht drejt faktit se nëpërmjet adoptimit të qëllimshëm të gjuhës vehabiste, ISIS shumë vetëdijshëm po e ndez fitilin e një eksplozioni më të madh rajonal, i cili ka shumë gjasa të realizohet vërtet dhe nëse ndodh, ka për ta ndryshuar Lindjen e Mesme përjetësisht. Kjo sepse ishte pikërisht ky formulim idealist, puritan dhe misionar i Abdu'l-Vehhabit, i cili i dha jetë gjithë "projektit" saudit (i cili u shtyp dhunshëm nga osmanët në vitin 1818 por u ringjall në vitet e njëzeta të shekullit të kaluar për t'u bërë më në fund Mbretëria Saudite që njohim sot). Por që nga rilindja e tij në vitet e njëzeta, projekti saudit e ka bartur në vete edhe "gjenin" e vetëshkatërrimit të tij.


Ishte bishti saudit që i përziu Britaninë dhe SHBA-të në Lindjen e Mesme

Në një mënyrë paradoksale, ishte një zyrtar i pabindur britanik, i cili e futi këtë "gjen" në shtetin e ri saudit. Zyrtari britanik, i lidhur me mbretin Abdu'l-Aziz, ishte Harry St. John Philby (babai i Kim Philby, agjentit britanike që spiunoi për sovjetikët). Ai me kohë do të bëhej një këshilltar i afërt i Abdu'l-Azizit, pasi kishte dhënë dorëheqje si zyrtar britanik. Deri në vdekjen e tij, ai ishte një anëtar kyç i oborrit mbretëror. Ai, njësoj si Lawrence i Arabisë, ishte një arabist. Ai ishte gjithashtu i konvertuar në Islamin vehabist dhe njihej si Shejh Abdullah.

St. John Philby ishte një njeri ambicioz në kërkim. Ai ishte i vendosur që ta bënte mikun e tij, Abdu'l-Azizin, sundues të Arabisë. Është e qartë tashmë, se në zhvillimin e kësaj ambicjeje, ai nuk sillej sipas udhëzimeve zyrtare britanike. Kur, për shembull, e këshilloi mbretin që të përparonte edhe më tej drejt Nexhdit verior, mori urdhër nga britanikët për ta ndalur. Por (siç shënon autori amerikan Stephen Schwartz), Abdu'l-Azizi ishte i vetëdijshëm se britanikët kishin premtuar se pas shkatërrimit të Perandorisë Osmane, do të krijohej një shtet i ri arab. S'ka dyshim se kjo u jepte akoma më shumë kurajo Philby-t dhe Abdu'l-Azizit për të dhënë përpjekje që ky i fundit të bëhej sunduesi i ri i këtij shteti.

Nuk është shumë e qartë se ç'marrëdhënie kishte ndërmjet mbretit dhe Philby-t (detajet duket se janë heshtur disi). Por me sa duket, vizionet e Philby-t nuk ishin të kufizuara me shtetkrijimin e rëndomtë por me transformimin e gjithë ummetit musliman në një instrument vehabist, i cili do t'i rrënjoste sauditët si udhëheqës të Arabisë. Dhe në mënyrë që kjo të ndodhte, Abdu'l-Azizi duhej që ta fitonte miratimin britanik (dhe më pas, edhe përkrahjen amerikane). "Kjo ishte strategjia që adoptoi Abdu'l-Azizi me këshillat e Philby-t", shkruan Schwartz.


"Kumbari" britanik i Arabisë Saudite

Në një mënyrë, mund të thuhet se Philby ishte "kumbari" i këtij pakti historik, nëpërmjet të cilit udhëheqësia saudite do ta përdorte ndikimin e vet për ta "menaxhuar" Islamin sunnit në emër të qëllimeve perëndimore (duke e shtypur socializmin, ba'athizmin, nasserizmin, ndikimin sovjetik e iranian etj.), ndërsa perëndimi do të pajtohej me vehabizimin e butë të ummetit islam nga ana e Arabisë Saudite (të shoqëruar nga shkatërrimi i traditës intelekuale dhe diversitetit musliman, si dhe mbjelljes së dallimeve të thella në botën islame).

Si rezultat, që nga ajo kohë e deri sot, politika britanike dhe amerikane ka qenë e lidhur me qëllimet saudite (po aq sa me interesat e veta) dhe ka qenë krejtësisht e varur nga Arabia Saudite në caktimin e orientimit të vet në Lindjen e Mesme.

Në aspektin politik dhe financiar, strategjia Philby-Saud ka qenë një sukses i habitshëm. Por edhe përkundër kësaj, kjo strategji ka qenë e karakterizuar nga një mendjelehtësi intelektuale e britanikëve dhe amerikanëve, gjegjësisht nga refuzimi për ta parë atë "gjen" të rrezikshëm në projektin vehabist, pra potencialin e tij latent për të pësuar "mutacione" në çdo kohë e për t'u kthyer sërish në atë "specie" zanafillore, puritane e gjakatare. Sido që të ketë qenë, kjo gjë tashmë ka ndodhur në rastin e ISIS-it.

Megjithatë, fitimi i përkrahjes së vazhdueshme perëndimore kërkonte një ndryshim metode. "Projekti" duhej të ndryshonte nga një lëvizje e armatosur misionare islamike drejt diçkaje që i ngjasonte një shteti. Kjo nuk do të ishte e lehtë, thjesht për shkak të kundërthënieve të shumta (ndërmjet moralit puritan dhe realpolitik-ës e parasë). Si pasojë, me kalimin e kohës, problemet e përshtatjes me modernitetin e kërkuar nga shtetkrijimi kanë bërë që ky "gjen" të bëhej gjithë më aktiv dhe jo më i shtypur.

Madje edhe vetë Abdu'l-Azizi u përball me një reagim alergjik, në formën e një kryengritjeje serioze nga ana e milicëve të vet vehabistë, gjegjësisht ikhvanistëve sauditë. Kur përhapja e kontrollit të Ikhvan-it arriti në kufijtë e territoreve të kontrolluara nga Britania, Abdu'l-Azizi u përpoq t'i zbuste milicët e vet, por Ikhvan-i, tashmë kritik ndaj përdorimit të teknologjisë moderne (telefonit, telegrafit dhe pushkëve automatike) "ishte mllefosur edhe më shumë me heqjen dorë nga xhihadi për qëllime të realpolitik-ës së përbotshme".

Ata nuk pranuan të dorëzoheshin dhe u rebeluan kundër mbretit. Pas një vargu betejash të përgjakshme, ata u shtypën në vitin 1929. "Pjesëtarët e Ikhvan-it, të cilët i mbetën besnikë mbretit, u integruan më pas në Gardën Shtetërore (Saudite)".

Djal i Abdu'l-Azizit, Saudi, u përball me një formë të ndryshme reagimi (më pak të përgjakshme por më efektive). Për shkak të jetesës së tij luksoze dhe ekstravagante, ai u zbrit nga froni prej klasës së klerikëve, të cilët e favorizonin vëllain e tij Faisalin. Stili i tij i jetesës ishte një ofendim për klasën klerikale, e cila priste që "Imami i muslimanëve" të kishte një jetë të virtytshme prej misionari.

Mbreti Faisal, pasardhësi në fron i Saudit, u vra në vitin 1975 nga nipi i tij, i cili u shfaq në oborrin mbretëror kinse për t'i shprehur besnikëri. Në vend të kësaj, ai nxori një revole dhe e gjuajti mbretin në kokë. Nipi ishte zemëruar me depërtimin e besimeve dhe risive perëndimore në shoqërinë vehabite, duke i dëmtuar kështu idealet e projektit vehabist.


Okupimi i Xhamisë së Shenjtë (Mesxhid el-Haram) në vitin 1979

Por shumë më serioz se kjo, ishte Ikhvan-i i ringjallur i Xhuhajman el-Otajbiut, i cili kulmoi në okupimin e Xhamisë së Shenjtë nga ana e 400-500 personave të armatosur në vitin 1979. Xhuhajman ishte nga fisi i fuqishëm Otajbi nga Nexhdi, i cili kishte qenë prijësi dhe elementi kryesor përbërës i Ikhvan-it të viteve të njëzeta.

Xhuhajman dhe ndjekësit e tij, shumë prej të cilëve vinin nga medreseja e Medines, e kishin, mes klerikësh të tjerë, përkrahjen e Shejh Abd el-Aziz ibn Baz, ish-mufti i Arabisë Saudite. Xhuhajman thoshte se Shejh Bin Bazi kurrë nuk i kishte kundërshtuar idetë e tija ikhvaniste (të cilat ishin kritike edhe ndaj qëndrimit tolerant të dijetarëve karshi "idhujtarisë") por se e kishte kritikuar pse theksonte se "dinastia sundues e sauditëve e kishte humbur legjitimitetin e vet për shkak se ishte e korruptuar, mburracake dhe e kishte shkatërruar kulturën saudite nëpërmjet një politike të ashpër perëndimorizimi".

Është tejet interesante se ndjekësit e Xhuhajmanit i përhapnin mesazhet e tyre ikhvaniste nëpër xhamitë e Arabisë Saudite, fillimisht pa u arrestuar fare. Por më pas, Xhuhajman dhe disa nga ndjekësit e tij u arrestuan për t'u marrë në pyetje në vitin 1978. Pjesëtarët e klasës klerikale (duke përfshirë Ibn Bazin) e shqyrtuan rastin e tyre në kontekstin e daljes nga feja, por më pas urdhëruan që të liroheshin, duke i konsideruar se nuk ishin më tepër sesa tradicionalistë me rrënjë tek Ikhvan-i, siç ishte gjyshi i Xhuhajmanit, pra njerëz jo të rrezikshëm.

Edhe pasi mbaroi okupimi i Xhamisë së Shenjtë, dijetarët shfaqën një dozë të caktuar mëshire dhe mirëkuptimi për rebelët. Kur qeveria kërkoi një fetva që do të lejonte futje të forcave të armatosura në Xhaminë e Shenjtë, gjuha e Ibn Bazit dhe e dijetarëve të tjerë më në zë, ishte çuditërisht e kufizuar. Edhe përkundër dhunimit të shenjtërisë së Xhamisë së Shenjtë, klasa e klerikëve nuk i shpalli rebelët "të dalë nga feja", por vetëm i cilësoi si el-xhemaa el-musallahah (grupi i armatosur).

Grupi i Xhuhajmanit thuajse aspak nuk u margjinalizua nga burimet e rëndësishme të pushtetit dhe pasurisë. Në një mënyrë, ai notoi në ujëra miqësore, të cilat e pranonin atë. Gjyshi i tij kishte qenë njëri nga prijësit e Ikhvan-it zanafillor dhe, pas rebelimit kundër Abdu'l-Azizit, shumë nga bashkëluftëtarët e tij ishin integruar brenda Gardës Kombëtare Saudite.

Madje edhe vetë Xhuhajmani kishte shërbyer brenda Gardës, duke patur mundësi, kështu, të siguronte armë dhe këshilla ushtarake nga dashamirët e vet atje. Madje edhe armët dhe ushqimet e nevojshme për ta mbajtur nën okupim Xhaminë e Shenjtë ishin vendosur paraprakisht dhe ishin fshehur brenda Xhamisë. Përveç kësaj, Xhuhajmani kishte qasje edhe tek individë të pasur që do ta përkrahnin nismën e tij.


ISIS dhe sauditët e perëndimorizuar

Qëllimi i përsëritjes së gjithë kësaj historie është që të theksojmë se sa shumë mund t'i pengojë udhëheqësisë saudite fuqizimi i ISIS-it në Irak e në Siri. Manifestimet e kaluara ikhvaniste ishin shtypur, por të gjitha kishin qenë brenda mbretërisë.

Për dallim prej tyre, ISIS është një protestë refuzuese neo-ikhvaniste, e cila po zhvillohet jashtë mbretërisë dhe e cila, për më tepër, e ndjek disidencën e Xhuhajmanit në atë kriticizëm ndaj familjes mbretërore saudite.

Pikërisht kjo është përçarja e thellë që shohim sot në Arabinë Saudite, ndërmjet rrymës moderniste, pjesë e të cilës është mbreti Abdullah, dhe orentimit "xhuhajmanist", pjesë e të cilit janë Bin Ladeni, pëkrahësit sauditë të ISIS-it dhe klasa klerikale. Kjo është një përçarje që ekziston edhe brenda vetë familjes El-Saud.

Sipas gazetës saudite "El-Hajat", në korrik të vitit 2014, "një anketë në mesin e sauditëve u botua në faqet sociale, duke thënë se 92 përqind e të pyeturve besonin se ISIS është në përshtatshmëri me vlerat e Islamit dhe të ligjit islam". Komentatori i famshëm saudit, Xhamal Khasshoggi, paralajmëroi se ekzistonin përkrahës sauditë të ISIS-it, të cilët "vështronin nga hijet". Ai thotë:

Ekzistojnë të rinj të zemëruar, me një mentalitet dhe një botëkuptim krejt të gabuar lidhur me jetën dhe sheriatin. Ata po e shlyejnë një thesar shekullor dhe po i shlyejnë edhe përfitimet e dobitë e modernizimit të papërfunduar akoma. Ata u bënë rebelë, emirë e kalifë, duke pushtuar zona të gjera të tokave tona. Ata po i helmojnë mendjet e fëmijëve tanë dhe po i shkrijnë kufijtë. Ata i mohojnë të gjitha rregullat dhe ligjet, duke i hedhur mënjanë ... karshi vizionit të tyre mbi politikën, qeverisjen, jetën, shoqërinë dhe ekonominë.

Si një qytetar nën sundimin e të vetëshpallurit "Prijës të Besimtarëve" ose "Kalif", nuk ka një zgjidhje tjetër ... Atyre nuk ju intereson në je një njeri i dalluar mes popullit ose i arsimuar. Nuk bën dallim në je një mësues, një prijës fisi ose prijës fetar, një politikan e madje edhe gjykatës ... Duhet t'i bindesh Prijësit të Besimtarëve dhe t'ia shprehësh atij besnikërinë. E kur shprehen dyshime për politikat e tyre, Ebu Ubejde el-Xhezreviu thërret: "Hesht! Pikëmbështetja jonë janë Libri dhe Sunneti".

"Ç'kemi bërë gabim?", pyet Khashoggi. Me 3000-4000 luftëtarë sauditë brenda ISIS-it sot, ai këshillon që të "kërkohet brenda shpjegimi për përparimin e ISIS-it". Mbase ka ardhur koha, thotë ai, "që t'i pranojmë gabimet tona politike dhe t'i korigjojnë gabimet e pararendësve tanë".


Mbreti modernizues është më i brishti

Mbreti i tanishëm saudit, Abdullahu, krejt paradoksalisht është gjithë më i brishtë karshi këtij rreziku, pikërisht për faktin se ka qenë një modernizues. Ai e ka kufizuar ndikimin e institucioneve e të policisë fetare dhe, ç'është me rëndësi, ka lejuar që katër shkollat sunnite të ligjit (medh'hebet) të praktikohen nga ata që i ndjekin ato. (Përkundër tij, Abdu'l-Vehhabi i kundërshtonte të gjitha shkollat e tjera islame përveç atë të veten).

Së fundmi madje, për banorët shiitë të zonave lindore të Arabisë Saudite është e lejuar të praktikohet medh'hebi xhaferi dhe njerëzit t'u drejtohen dijetarëve xhaferitë për verdikte ligjore. (Në një kontrast të dukshëm, Abdu'l-Vehhabi ishte posaçërisht armiqësor me shiitët, të cilët i konsideronte jobesimtarë. Madje deri në vitet e nëntëdhjeta, klerikët si ish-muftiu Ibn Baz dhe Abdullah Xhibrin e ritheksonin me ngulm mendimin tradicional se shiitët ishin njerëz të dalë nga feja).

Disa dijetarë bashkëkohorë sauditë do t'i konsideronin reformat e tilla thuajse një provokim kundër doktrinave vehabiste ose, së paku, një shembull tjetër të perëndimorizimit. Sipas ISIS-it, për shembull, gjithkush që mbështetet në një interpretim ligjor të Islamit, përveç atij të Shtetit Islam (nënkuptohet vetë ISIS), konsiderohet i dalë nga feja, për shkak se të gjitha shkollat "e tjera" të ligjit, sipas tyre, mishërojnë në vete risi dhe "huazime" nga kultura të tjera.

Pyetja kyçe politike, në këtë rast është si vijon: a do të jetë ky sukses i ISIS-it dhe ky manifestim i plotë i virtytshmërisë dhe fanatizmit të impulsit arketipor një stimul që do ta aktivizonte këtë "gjen" të fjetur edhe brenda Mbretërisë Saudite? Nëse ndodh kjo dhe nëse Arabia Saudite përfshihet nga ethet e ISIS-it, rajoni i Gjirit kurrë më nuk do të jetë i njejtë. Arabia Saudite do të shpërbëhet dhe Lindja e Mesme vështire se do të mund të njihet.

Për të përmbledhur, këto janë cilësitë e bombës së kurdisur në zemër të Lindjes së Mesme. Mbështetja e ISIS-it tek Abdu'l-Vehhabi dhe Xhuhajmani (shkrimet e të cilëve shpërndahen me të madhe brenda ISIS-it) përfaqëson një provokim të fuqishëm: ata mbajnë një pasqyrë karshi shoqërisë saudite, e cila e reflekton pamjen e një "pastërtie" të humbur dhe një realitet ku besimet dhe bindjet e të kaluarës janë zëvendësuar nga mburrja me pasurinë dhe shkapërderdhja.

Kjo është "ISIS-bomba" e hedhur në shoqërinë saudite. Mbreti Abdullah dhe reformat e tija kanë popullaritet dhe mbase ai do të mund të parandalojë një shfaqje të re të disidencës ikhvaniste. Por a do të ekzistojë kjo mundësi edhe pas vdekjes së tij?

Pikërisht këtu është problemi me politikën evolutive amerikane, e cila duket se është sërish një metodë e "të udhëhequrit nga mbrapa", duke u përpjekur që t'i bashkojë shtetet dhe shoqëritë sunnite për të luftuar kundër ISIS-it (siç është rasti me Këshillët e Rizgjimit në Irak).

Është një strategji që nuk duket shumë e besueshme. Kush vallë do të dëshironte të futej në këtë përçarje ndërsaudite? Dhe a thua vallë sulmet e organizuara sunnite kundër ISIS-it kanë për ta përmirësuar situatën e mbretit Abdullah ose kanë për ta mllefosur akoma më shumë disidencën saudite? Për kë saktësisht paraqet një kërcënim ISIS-i? Kjo nuk ka si të jetë më e qartë. ISIS-i nuk e rrezikon drejtpërdrejt Perëndimin (ndonëse perëndimorët duhet të jenë të kujdeshëm).

Historia e Ikhvan-it saudit është e qartë. Siç bënë Ibn Saudi dhe Abdu'l-Vehhabi në shekullin e tetëmbëdhjetë dhe siç bëri Ikhvan-i saudit në shekullin e njëzetë, edhe caku i vërtetë i ISIS-it duhet të jetë Hixhazi - pushtimi i Mekkes dhe i Medines - dhe legjitimiteti që ky akt ka për t'ia falur ISIS-it si Emirët e rinj të Arabisë.

Autor: Alastair CROOKE

_________________________

Autori është diplomat britanik, i cili ka shërbyer në poste të rëndësishme edhe në shërbimin informativ të Britanisë (MI6) por edhe si diplomat i Bashkimit Evropian. Është autor i veprës Rezistenca: thelbi i revolucionit islamist (Resistance: The Essence of the Islamist Revolution).