Ç'është medhhebi?

Pse pasimi i njërit është domosdoshmëri?

Fjala medhheb është fjalë me prejardhje arabe që nënkupton "të nisesh", apo "të marrësh një udhë" dhe i referohet zgjedhjes së një muxhtehidi lidhur me një numër mundësish interpretuese, ku për çështje të caktuara nxirret ligji i Allahut nga tekstet parësore të Kuranit dhe hadithit. Në një kuptim më të gjerë, medhhebi përfaqëson një shkollë të tërë mendimi të një imami të caktuar muxhtehid, si Ebu Hanife, Maliku, Shafiu dhe Ahmedi, me shumë dijetarë të tjerë të mëdhenj që iu bashkangjitën zinxhirit të dijetarëve të këtyre shkollave, të cilët i ripanë argumentat dhe e çuan më tej punën e tyre.

Pra imamët muxhtehidë ishin sqarues, ata vepruan me Kuranin dhe Sunetin për ligje të caktuara të sheriatit që drejtojnë jetën e përditshme, të cilat të marra së bashku njihen si fikh apo "jurisprudencë". Lidhur me dinin apo "fenë", ky fikh është vetëm një nënbashkësi e saj, pasi dija fetarë që zotëron sekush prej nesh është tre llojësh. Lloji i parë ka të bëjë me dijen e përgjithshme mbi doktrinat e besimit islam lidhur me njëshmërinë e Allahut xh.sh., engjëjt e Tij, Librat, të dërguarit, me profetësinë e Muhamedit a.s., etj..

Të gjithë mund ta marrim këtë dije direkt nga Kurani dhe hadithi, rast i ngjashëm dhe me llojin e dytë të dijes, ajo e parimeve të përgjithshme të etikës islame për të bërë mirë, për të shmangur të keqen, për të bashkëpunuar me të tjerët në vepra të mira, etj.. Çdo musliman mund t'i marrë këto parime të përgjithshme, parime që përbëjnë pjesën më të madhe dhe më të rëndësishme të fesë, nga Kurani dhe hadithi.

Lloji i tretë i dijes ka të bëjë me të kuptuarit e veçantë të disa urdhëresave dhe ndalesave hyjnore që përbëjnë sheriatin. Për shkak të natyrës dhe tërësisë së teksteve të Kuranit dhe hadhit të përfshira këtu, njerëzit nuk kanë kapacitet të njëjtë dituror për të kuptuar dhe nxjerrë rregulla. Por të gjithë jemi urdhëruar t'u përmbahemi atyre në jetën tonë, në bindje ndaj Allahut, dhe kështu muslimanët janë dy llojesh, ata që mund ta bëjnë vetë këtë gjë, dhe këta janë imamët muxhtehidë, dhe ata që e arrijnë këtë nëpërmjet një tjetri, pra duke pasuar një imam muxhtehid, siç udhëzon dhe Allahu në suren Nahl: "Nëse nuk dini, pyesni ata që dinë", (Kuran: 16:43) dhe në suren Nisa: "Nëse çështjen do t'ia kishin drejtuar të Dërguarit dhe atyre në pozitë, ata që e kanë për detyrë ta zgjidhin, do ta dinin çështjen" (Kuran, 4:83).

Ku shprehja, ata që e kanë për detyrë ta zgjidhin (el-ledhine jestanbitunehu minhum), u referohet atyre që kanë mundësi të nxjerrin mësime direkt nga argumenti, që në arabisht quhet istinbat.

Këto dhe ajete e hadithe të tjera e detyrojnë besimtarin që nuk ka arritur gradën e istinbadit apo që nuk mund të nxjerrë rregulla direkt nga Kurani dhe hadithi, të pyesë apo të pasojë atë që e ka arritur këtë gradë. Nuk është e vështirë të kuptohet se përse Allahu na ka obliguar të pyesim ekspertët, pasi nëse secili do të ishte përgjegjës për shqyrtimin e teksteve parësore lidhur me çdo pyetje, zor se do të mjaftonte një studim sa vetë jeta, dhe kështu tjetri ose do të dorëzohej për të siguruar jetesën ose do ta lëshonte fenë, për të cilën gjë Allahu thotë në suren Teube, në kontekstin e xhihadit: "Jo të gjithë besimtarët duhet të nisen për luftë. Nga çdo grup pse të mos shkojë vetëm një pjesë, dhe pjesa tjetër të mësojë fenë, që të paralajmërojnë njerëzit e tyre kur të kthehen që dhe ata të kuptojnë.", (Kuran, 9:122).

Sloganet që i dëgjojmë sot, si "të pasojmë Kuranin dhe Sunetin e jo medhhebet", nuk qëllojnë aspak në shenjë, pasi gjithësecili pajtohet se duhet të pasojmë Kuranin dhe sunetin e Profetit a.s. Problemi është se Profeti a.s. nuk është më mes nesh që të na mësojë, dhe se çdo gjë që kemi prej tij, Kurani apo hadithi, na është përçuar nëpërmjet dijetarëve muslimanë. Pra çështja nuk është ta marrim apo jo fenë prej dijetarëve, por prej cilëve dijetarë. Kjo është dhe arsyeja se përse ekzistojnë medhhebet në Islam, sepse epërsia dhe lartësia e diturisë së imamëve muxhtehidë bashkë me atë të dijetarëve tradicionalë që pasuan shkollat përkatëse, të cilët punuan dhe e çuan më tej punën e këtyre imamëve, e kanë kaluar testin e hulumtimit dituror dhe kanë fituar mirëbesimin e muslimanëve praktikantë gjatë gjithë këtyre shekujve të madhështisë islame.

Arsyeja se përse ekzistojnë medhhebet, dobia e tyre në të shkuarën, të tashmen dhe të ardhmen, është se ata u japin me mijëra përgjigje të sakta, të bazuara në dijen fetare, pyetjeve të muslimanëve se si t'i nënshtrohen Allahut. Muslimanët e kanë kuptuar se të ndjekësh një medhheb, do të thotë të ndjekësh një mëse dijetar, i cili jo vetëm që duhet të ketë dije të përgjithshme rreth teksteve të Kuranit dhe hadithit lidhur me fushat për të cilat jep gjykime, por dhe duhet të ketë jetuar në një kohë të afërt me atë të Profetit a.s. dhe shokëve të tij, ku devotshmëria dhe "ndërgjegjësimi për Zotin" ishin normë-kushte që bien në kontrast të plotë me dijen e sotme.

Ndërkohë që thirrja për t'iu rikthyer Kuranit dhe sunetit është një slogan tërheqës, në realitet është një hap i madh mbrapa, një thirrje për të braktisur shekuj të asaj dije islame të detajuar çështje për çështje, për të gjetuar dhe gërmëzuar urdhërat e Kuranit dhe sunetit, një përpjekje tejet e sofistikuar dhe e ndërdisiplinuar e muxhtehidëve, specialistëve të hadithit, shpjeguesve të Kuranit, leksikografëve, dhe mjeshtrave të tjerë të shkencave ligjore islame. Të braktisësh frytet e kësaj dijeje, sheriatit islam, për të ndjekur shehët bashkëkohorë, të cilët pavarësisht pretendimeve, nuk janë në nivelin e paraardhësve të tyre, i thonë të zëvendësosh diçka të tentuar dhe të provuar për diçka, që tek e shumta tentativë mbetet.

Retorika e praktikimit të sheriatit pa ndjekur një medhheb të caktuar, është njësoj si ai që shkon tek një makinë blerës për të blerë një makinë, por ngul këmbë që makina të mos jetë as Volksëagen, as Rolls-Royce, as Chevrolet por një "makinë e pastër dhe e thjeshtë".

Ky person nuk e di as vetë çfarë do, makinat nuk vijnë me short ashtu siç i do, por vetëm në lloj. Shitësit i lejohet në këtë rast një buzëqeshje ironike, dhe mund të thotë vetëm se produktet e sofistikuara vijnë nga mjete prodhimi të sofistikuara, nga fabrika me ndarjen e punës mes atyre që e testojnë, e prodhojnë, i mbledhin pjesët dhe e përfundojnë produktin. Është natyra e përpjekjeve njerëzore kolektive që arrin të prodhojë diçka shumë herë më të mirë nga çka mund të bëjmë ne, edhe nëse na jepet në dispozicion një farkë e shumë vegla, madje dhe nëse na lihen pesëdhjetë vite kohë apo dhe mijëra të tillë.

Kështu është dhe rasti i Sheriatit, i cili është shumë më kompleks së çdo lloj makine pasi merret me universin e veprave njerëzore dhe me një shkallë të gjerë interpretimi të teksteve të shenjta. Kjo është arsyeja se përse të shembësh monumentin e medhhebeve në shqyrtimin e Kuranit dhe të sunetit për t'iu përshtatur botëkuptimit të një shehu bashkëkohor, më shumë se një mendim i gabuar, do të ishte sikur të ndërroje Mercedezin me një qerre.

Autor: Nuh Ha Mim Keller